گیربکسهای اتومات و بهویژه DCT در ترافیک گرم ایران زیر بار حرارتی سنگینی کار میکنند. هر توقف و حرکت، هر تعویض دنده در شیب یا بار، حرارت و برشی تولید میکند که مستقیم به روغن گیربکس یا همان ATF منتقل میشود. در چنین شرایطی، فرمولهای جدید ATF فقط یک روغن نیستند؛ آنها یک «راهکار حرارتی-اصطکاکی» کامل برای حفظ سلامت کلاچ تر و هیدرولیک هستند.
فرمولهای جدید ATF با ویسکوزیتههای پایینتر در دمای بالا، HTHS متعادل و پایداری برشی ممتاز، همزمان دو هدف متضاد را جمع میکنند: کاهش تلفات پمپاژ برای خنککاری بهتر و حفظ فیلم روغن برای جلوگیری از سایش و شادر (Shudder). همین تعادل ظریف است که دوام کلاچهای تر را در ناوگانهای شهری و خودروهای خانوادگی افزایش میدهد.
اگر از نسلهای قدیمی Dexron یا فرمولهای عمومی استفاده میکنید، احتمالاً با داغشدن روغن، افت حس تعویض دنده و لرزش در گاز ملایم آشنا هستید. مهاجرت به ATF نسل جدید، با فریکشنمودیفایرهای دقیق و ضدکفهای پایدار، میتواند دمای میانگین سامپ را چند درجه پایینتر نگه دارد و راندمان کولر روغن (Cooler) را بالا ببرد. برای تأمین مطمئن در سراسر کشور، پوشش و زنجیره توزیع اهمیت دارد؛ شبکه پوشش سراسری موتورازین امکان تهیه و ارسال روانکار مناسب را در کمترین زمان فراهم میکند.
رئولوژی، HTHS و پایداری برشی؛ ستونهای نسل جدید ATF
ATF نسل جدید بر پایههای سنتزی کمفرار با شاخص گرانروی بالا ساخته میشود تا در 40°C بهقدر کافی روان و در 100°C و بالاتر، همچنان پایدار بماند. پارامتر HTHS (گرانروی در برش و دمای بالا) تعیین میکند فیلم روغن روی صفحات کلاچ و در یاتاقانها چگونه زیر گشتاور و دمای لحظهای حفظ شود. HTHS بسیار پایین میتواند به لغزش و داغی موضعی منجر شود و HTHS بیش از حد بالا، تلفات پمپاژ و دمای حجمی را افزایش میدهد.
چرا HTHS مهم است؟
در گیربکسهای DCT خشک و تر، مرحله درگیری کلاچها با شار حرارتی تیز همراه است. HTHS متعادل اجازه میدهد فیلم روغن در میکروسطحها پایدار بماند و ضریب اصطکاک در بازه طراحی OEM حفظ شود. نتیجه، تعویض نرم بدون شادر و فرسایش کمتر ماده اصطکاکی است.
نقش شاخص گرانروی و پلیمرهای تقویتکننده
پلیمرهای VI Improver باید در برابر برش مکانیکی مقاوم باشند تا «افت ویسکوزیته در خدمت» رخ ندهد. فرمولهای جدید با پلیمرهای هیدروژنه و ساختار مهندسی، پایداری برشی بهتری نسبت به نسلهای قدیمی دارند؛ در عمل یعنی فشار روغن پایدارتر، فرمان هیدرولیک دقیقتر و اتلاف حرارت قابل پیشبینیتر.
افزودنیهای اصطکاکساز و ضدکف؛ کنترل لغزش و هواگیری
فریکشنمودیفایرها (Friction Modifiers) در ATF نقشی حیاتی دارند: تنظیم ضریب اصطکاک پویا و ایستا برای جلوگیری از «Stick-Slip» که ریشه شادر است. ترکیب این افزودنیها باید با ماده اصطکاکی صفحات و تنظیمات TCU سازگار باشد، و در برابر اکسیداسیون و شستوشو مقاوم بماند تا «پایداری اصطکاکی بلندمدت» تضمین شود.
کنترل فوم و آراسیون
ورود هوا به مدار، فشردهپذیری سیال را بالا میبرد و فرمانهای هیدرولیک را ناهمزمان میکند. ضدکفهای نسل جدید با سیلوکسانها و ساختارهای سیلیکونی-غیرسیلیکونی هیبرید، تشکیل حبابهای پایدار را مهار میکنند. نتیجه مستقیم این کنترل، کاهش کاویتاسیون پمپ، افت نویز و مهمتر از همه، انتقال حرارت مؤثرتر است.
مدیریت حرارت و مسیر روغن؛ از پمپ تا کولر
خنککاری مؤثر گیربکس فقط به کولر خارجی وابسته نیست؛ رئولوژی روغن و طراحی مسیرها تعیین میکنند چه مقدار دبی و با چه توزیعی به کلاچها، مبدل گشتاور و یاتاقانها میرسد. ATF نسل جدید با ویسکوزیتههای هدفگذاریشده، دبی سردراهاندازی را بالا نگه میدارد و در دمای کاری، افت فشار را کم میکند تا کولر کارآمدتر شود.
در ترافیکهای سنگین کلانشهرها، هر 10°C افزایش دما میتواند آهنگ اکسیداسیون را بهصورت محسوس بالا ببرد. فرمولهای سنتزی کمفرار با آنتیاکسیدانتهای قوی، دیرتر به سمت تولید لاک و وارنیش میروند و سوپاپهای کنترل را پاکتر نگه میدارند. برای انتخاب و تأمین روانکار صنعتی مناسب و مشاوره فنی در مسیر ارتقا، تیم موتورازین کنار شماست.
سازگاری با الاستومرها و درزبندها؛ جلوی نشتی را از منبع بگیرید
ATF باید با الاستومرهایی مانند NBR، ACM و FKM سازگار باشد تا تورم کنترلشده، سختی مناسب و انعطاف حلقههای آببند حفظ شود. فرمولهای قدیمی یا عمومی ممکن است بهمرور باعث انقباض یا تورم بیشازحد شوند و نشتی و افت فشار را در پی داشته باشند؛ مشکلی که مستقیماً دمای کارکرد و دوام کلاچ را تحت تأثیر قرار میدهد.
کنترل تورم و استخراج افزودنی
بکارگیری روغنپایههای اشباعتر و افزودنیهای کمرسانا به پلیمر، مهاجرت نرمکنندهها را کاهش میدهد و پایداری ابعادی سیلها را تثبیت میکند. نتیجه، فشار خط مطمئن، فرمانپذیری سوپاپها و حداقلسازی افتهای درونمداری است که همگی به خنککاری بهتر کمک میکنند.
استانداردها و تأییدیهها؛ Dexron، Mercon و DCTF
برچسبهایی مانند Dexron، Mercon، ATF LV و DCTF نشاندهنده نیازهای اصطکاکی، رئولوژیکی و دوام هستند. هرچند بسیاری از روغنها با عنوان «Multi-Vehicle» عرضه میشوند، اما همخوانی با تاییدیه صریح OEM (مثلاً برای پلتفرمهای ZF، Aisin یا سازندگان DCT) کلیدی است. ATF نسل جدید معمولاً بازه وسیعتری از استانداردها را پوشش میدهد، اما انتخاب باید بر اساس شماره فنی و TSB خودرو انجام شود.
تعبیر درست از Multi-Vehicle
Multi-Vehicle نشانه سازگاری مهندسیشده با کلاسهای اصطکاکی مختلف است، نه «جهانی بودن» بیقید. همیشه بولتنهای سرویس سازنده و تاییدیه ثبتشده را مبنا بگیرید تا از شادر، ساییدگی زودرس یا وارنیش جلوگیری شود.
جدول فنی: مقایسه فرمولهای قدیمی، نیمهسنتزی و نسلجدید
برای تصمیمگیری عملی، سه کلاس فرمول را کنار هم میگذاریم. اعداد زیر نمونهوار و برای درک روندها ارائه شدهاند. هدف مقایسه، نشاندادن اثر رئولوژی، پایداری برشی و افزودنیها بر کنترل دما، فوم و اصطکاک پایدار است. در انتخاب واقعی، به تاییدیه OEM و برگه داده محصول رجوع کنید.
| نوع فرمول | ویسکوزیته 40°C (cSt) | ویسکوزیته 100°C (cSt) | HTHS (mPa·s) | پایداری برشی | کنترل فوم | پایداری اصطکاک | گرایش وارنیش |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| قدیمی (معدنی/Dexron III-مانند) | 35–38 | 7.2–7.6 | ≈2.2 | متوسط تا ضعیف | متوسط | کاهش در طول زمان | بالا |
| نیمهسنتزی (Multi-Vehicle معمول) | 28–32 | 6.5–6.9 | ≈2.0 | خوب | خوب | خوب، نیازمند سرویس منظم | متوسط |
| نسلجدید (سنتزی/LV & DCTF-Grade) | 22–25 | 5.6–6.0 | ≈1.8–1.9 | عالی | عالی (ضدآراسیون تقویتشده) | پایدار بلندمدت | کم |
همانطور که میبینید، با حرکت بهسمت فرمولهای سنتزی کمویسکوزتر، تلفات پمپاژ و دمای حجمی کاهش یافته و در عینحال پایداری اصطکاک و برش بهبود مییابد؛ ترکیبی که برای دوام کلاچ تر حیاتی است.
کیساستادی ناوگان شهری؛ از دمای سامپ تا حس تعویض
در یک ناوگان شهری تاکسیرانی در تهران (گزارش عملیاتی داخلی)، روی 25 خودرو اتومات و DCT با کارکرد روزانه بالا، ATF نسل قدیم با فرمول نسلجدید جایگزین شد. دادههای OBD و حسگر کمکی روی خط برگشت کولر ثبت گردید. در بازه 6 هفتهای تابستان، میانگین دمای سامپ در ترافیک عصرگاهی 4–7°C پایینتر ثبت شد و دامنه نوسان دور موتور در تعویضهای سبک کاهش یافت.
بازخورد رانندگان از کاهش لرزش ملایم در شروع حرکت (shudder) و یکنواختی بیشتر تعویضها خبر میداد. تحلیل روغن مصرفشده نشاندهنده کاهش ذرات اکسید فلزی و لاک نسبت به دوره قبل بود. نتیجهگیری ناوگان: با حفظ بازه سرویس، فرمول جدید هزینه سوخت و استهلاک را بهصورت ملایم اما معنادار کاهش داد. توجه: نتایج به نوع خودرو، کولر، بار و سبک رانندگی وابستهاند و باید با تست محدود میدانی برای هر ناوگان اعتبارسنجی شوند.
برای هماهنگی تست میدانی و تأمین در شهر شما، از مسیر پوشش شهری موتورازین اقدام کنید.
چکلیست عملی؛ علائم افت، بازه تعویض و تست کوتاه
علائم افت عملکرد ATF
- لرزش خفیف در حرکت آرام یا هنگام تبدیل گشتاور (شادر).
- تعویضهای کشدار یا ضربهای پس از گرمشدن کامل.
- تغییر رنگ به قهوهای تیره و بوی لاک/وارنیش.
- کفکردن محسوس در سطح روغن یا صدای پمپ در دمای بالا.
بازه تعویض پیشنهادی (راهنمای عمومی)
- ترافیک سنگین/کوهستان/گرمای تابستان: 30–45 هزار کیلومتر یا 2 سال، هرکدام زودتر.
- کاربری عادی بینشهری: 60–80 هزار کیلومتر یا 3–4 سال.
- همیشه دفترچه و TSB سازنده را مبنا قرار دهید.
شرایط کاری گرم و ترافیکی
- سلامت کولر روغن و تمیزی رادیات فرعی را دورهای چک کنید.
- از ATF نسل جدید با کنترل فوم تقویتشده استفاده کنید.
- سطح روغن را در دمای مرجع سازنده کالیبره کنید.
تست میدانی کوتاه 20 دقیقهای
- پس از گرمکردن، چند چرخه شتاب ملایم و ترمز موتور را اجرا کنید.
- تعویضهای 2→3 و 3→4 را در گاز ثابت 15–20٪ بررسی کنید؛ به لرزش و تأخیر دقت کنید.
- نویز پمپ و تغییرات دور در توقف کامل را گوش کنید.
- در صورت امکان، لاگ OBD دمای ATF و فشار خط را ثبت و با قبل مقایسه کنید.
پرسشهای متداول
آیا هر ATF نسل جدید برای همه DCTها مناسب است؟
خیر. DCTها به کلاسهای اصطکاکی متفاوت نیاز دارند و بسیاری از سازندگان، فرمول اختصاصی با برچسب DCTF را توصیه میکنند. هرچند بعضی محصولات Multi-Vehicle طیف وسیعی را پوشش میدهند، اما تطابق با تاییدیه OEM و شماره فنی ملاک است. عدم انطباق میتواند به شادر، فرسایش زودرس یا خطای کنترلی بینجامد.
آیا ویسکوزیته پایینتر همیشه بهتر است؟
نه لزوماً. ویسکوزیته پایینتر تلفات پمپاژ را کم میکند و خنککاری را بهبود میدهد، اما اگر HTHS بسیار پایین شود، فیلم روغن در تماسهای بحرانی ناپایدار میشود. فرمولهای خوب، تعادلی بین ویسکوزیته عملیاتی، HTHS و پایداری برشی ارائه میدهند تا هم راندمان و هم دوام حفظ شود.
چرا کنترل فوم تا این حد مهم است؟
حبابهای پایدار، فشردهپذیری سیال را بالا میبرند و فرمان هیدرولیک را با تأخیر همراه میکنند؛ نتیجه، افزایش لغزش، دمای موضعی و فرسایش است. ضدکفهای نسل جدید علاوه بر شکستن حباب، با کاهش آراسیون، انتقال حرارت را بهبود میدهند و عمر ATF و کلاچ تر را افزایش میدهند.
چه زمانی باید به ATF نسل جدید مهاجرت کنم؟
اگر نشانههای افت عملکرد، افزایش دمای کاری در تابستان، یا سابقه شادر دارید، و یا به دنبال صرفهجویی سوخت و دوام بالاتر هستید، زمان ارتقا فرا رسیده است. قبل از تغییر، تاییدیه محصول با سازنده گیربکس را چک کنید و یک سرویس کامل شامل فیلتر و شستوشوی مدار را در نظر بگیرید.
استفاده از افزودنیهای بازار آزاد توصیه میشود؟
در اکثر موارد، خیر. فریکشنمودیفایرها و آنتیاکسیدانتها باید بهصورت یکپارچه و متوازن در فرمول ATF طراحی شوند. افزودن دستی ممکن است منحنی اصطکاک را از پنجره OEM خارج کند و به شادر یا لغزش بیانجامد. انتخاب یک ATF تاییدشده و سرویس صحیح، راهحل مطمئنتر است.
جمعبندی مفهومی؛ چرا فرمولهای جدید ATF بازی را عوض میکنند
گیربکسهای اتومات و DCT امروز در نقطهای ایستادهاند که کوچکترین تغییر در رئولوژی و اصطکاک، اثر بزرگ بر دوام و کارایی میگذارد. فرمولهای جدید ATF با پایههای سنتزی کمفرار، HTHS مهندسیشده و پایداری برشی عالی، همزمان چند مسئله تاریخی را هدف قرار میدهند: کاهش دمای حجمی، ثبات فشار خط، کنترل فوم و حفظ ضریب اصطکاک در بازه طراحی. پیامد مستقیم این پیشرفتها، کاهش احتمال شادر، پاکیزگی سوپاپهای کنترل و افزایش طول عمر کلاچ تر است.
از منظر هزینه-دوام، شاید قیمت هر لیتر ATF نسل جدید بالاتر باشد، اما با کاهش دمای کاری، افت کمتر ویژگیها در سرویس، و فاصله پایدارتر بین سرویسها، هزینه کل مالکیت در ناوگانها و کاربریهای شهری متعادل یا حتی کمتر میشود. برای کسب این مزیتها، انطباق با تاییدیه OEM، کنترل سطح و دمای مرجع، و سرویس همراه با فیلتر اهمیت حیاتی دارد. همچنین، اجرای یک تست میدانی کوتاه پیش از استقرار در ناوگان، ریسک را کاهش و اعتماد به انتخاب را افزایش میدهد.
توصیه ما روشن است: اگر با گرمای تابستان، ترافیک سنگین یا شادر دستوپنجه نرم میکنید، به فرمولهای جدید ATF مهاجرت کنید؛ بهخصوص نسخههای LV و DCTF تاییدشده که تعادل رئولوژی و اصطکاک را دقیقتر نگه میدارند. موتورازین با شبکه تامین و مشاوره فنی، مسیر انتخاب، تست و تأمین را برای شما کوتاه میکند. برای مطالعه تحلیلی و آموزشهای بیشتر، سری به مجله موتورازین بزنید.
موتورازین؛ شریک فنی شما در روانکارها. ما با تکیه بر زنجیره تامین گسترده، اعتبار برندهای معتبر و مشاوره مبتنی بر داده، ATF مناسب گیربکس اتومات یا DCT شما را پیشنهاد میکنیم. از انتخاب محصول تاییدشده تا برنامه سرویس و پایش میدانی، کنار شما هستیم. تماس بگیرید، نیازتان را بگویید، و راهکار بهینه را سریع و مطمئن دریافت کنید. تامین سریع، اصالت کالا و راهنمایی شفاف؛ این تعهد موتورازین به راننده ایرانی است.
