در صنعت امروز ایران، از فولاد و سیمان تا خودروسازی و پتروشیمی، نقش تکنسین PM در حال تغییر بنیادین است. آموزش تکنسین PM دیگر محدود به تعویض روغن و محکم‌کاری پیچ‌ها نیست؛ تکنسین مدرن، «نظارت‌گر وضعیت» است که با داده، استاندارد و تحلیل کار می‌کند. اگر تیم نگهداری شما هنوز بر مدل «تعمیر لحظه آخر» تکیه دارد، هزینه‌های پنهان توقف تولید، فرسایش زودرس قطعات و نشت‌های تکرارشونده دیر یا زود سر باز می‌کند. موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی روغن و روانکار، در این راهنمای کاربردی، حداقل مهارت‌های حرفه‌ای تکنسین PM در سال‌های 1404 و 2025 را شفاف و اجرایی مرور می‌کند.

تسلط بر اصول روانکاری: ویسکوزیته، NLGI، ISO 4406، فیلتراسیون و نشتی

ویسکوزیته و گرید NLGI

انتخاب درست ویسکوزیته (مثلاً ISO VG 32، 46، 68) برای پمپ‌ها و هیدرولیک‌ها و گرید NLGI گریس (0 تا 3) برای بیرینگ‌ها، نقطه شروع سلامت تجهیز است. تکنسین PM باید بداند:

• دمای کاری، بار و سرعت محور مستقیماً بر انتخاب ویسکوزیته اثر می‌گذارد.
• گریس NLGI 2 عمومی‌ترین گزینه بیرینگ‌هاست، اما در سرما/گرما یا سرعت/بار خاص باید بازنگری شود.
• افزودنی‌ها (EP/anti-wear/anti-oxidant) بسته به کاربرد گریبکس، کمپرسور یا هیدرولیک متفاوت است.

تمیزی روغن و ISO 4406

استاندارد ISO 4406 کد تمیزی روغن را به‌صورت سه‌گانه (مثلاً 18/16/13) نشان می‌دهد. هر یک یا دو کد بدتر، یعنی چندین برابر ذرات مضرتر. الزامات رایج:

• هیدرولیک دقیق: ≤ 17/15/12 با فیلتر β10 ≥ 200
• چرخ‌دنده سنگین: ≤ 19/17/14 با فیلتر β25 ≥ 200
• توربین و چرخان‌های حساس: ≤ 16/14/11

فیلتراسیون و مدیریت نشتی

• فیلتراسیون آف‌لاین (Kidney loop) هنگام راه‌اندازی یا پس از تعمیرات اساسی، تمیزی را سریع به سطح هدف می‌رساند.
• نشتی صفرپذیر نیست؛ شاخص «نرخ نشتی» را به‌صورت لیتر/ماه یا تعداد نقاط نشتی/خط اندازه بگیرید.
• واشر، کاسه‌نمد و اتصالات را به‌صورت دوره‌ای با گشتاور صحیح و سازگاری مواد با روغن بررسی کنید.

مقایسه کاربردی انتخاب روانکار (نمونه خلاصه):

• هیدرولیک دقیق: ISO VG 32–46 | تمیزی ≤ 17/15/12 | فیلتر β10≥200 | نشت: صفرپذیری
• گیربکس سنگین: ISO VG 220–320 | افزودنی EP | فیلتر β25≥200 | کنترل آب و فلزات سایش
• بیرینگ عمومی: گریس NLGI 2 | پایه لیتیوم-کمپلکس | فواصل گریس‌کاری با محاسبه DmN

تشخیص اولیه خرابی: شنیداری، ارتعاشی، دمایی و بوی روغن سوخته

شنیداری و حسی

کاهش نویز پس‌زمینه با گوشی مکانیکی یا استتوسکوپ به تکنسین اجازه می‌دهد ایراد رولربیرینگ، کاویتاسیون پمپ یا کمبود گریس را زودتر تشخیص دهد. صدای «غرّش» مداوم در گیربکس، نشانۀ بارگذاری یا آلودگی ذرات است.

ارتعاش و دما

• ترمومتر IR یا دوربین حرارتی، نقاط داغ، گرفتگی مسیر روغن، یا سایش بیش از حد را آشکار می‌کند.
• ویبرومتر پرتابل سطح 1 (Overall vibration) برای غربال اولیه؛ اگر بالاست، تحلیل تخصصی طیفی به کارشناس بدهید.
• ترند دما و ارتعاش را ثبت کنید؛ تغییرات نسبت به baseline ارزشمندتر از یک عدد تک‌نقطه‌ای است.

بوی روغن سوخته و مشاهده بصری

• بوی لاک‌مانند/سوختگی: اکسیداسیون و افت افزودنی‌ها؛ چرخه تعویض را جلو بیندازید و تهویه مخزن را بررسی کنید.
• کف، رنگ شیری یا کدر: هواگیری ضعیف یا آلودگی آب؛ منبع نفوذ را بیابید.
• ذرات براق در نمونه میدانی: سایش فلزی؛ مغناطیسی بودن ذره، منبع را حدس می‌زند (فرو/غیرفرو).

نکته میدانی: ترکیب سه نشانه (افزایش دما + نویز غیرعادی + کاهش فشار) در پمپ هیدرولیک غالباً به معنی کاویتاسیون یا گرفتگی فیلتر مکش است.

مستندسازی و گزارش در CMMS: فقط «کار انجام شد» کافی نیست

گزارش باکیفیت، ارزشی معادل یک تعمیر موفق دارد. در CMMS (SAP PM، Maximo، یا سیستم‌های بومی)، هر دستور کار PM باید شامل موارد زیر باشد:

• شناسه تجهیز، ساعات کارکرد، شرایط محیطی (گردوغبار/رطوبت).
• نوع و برند روانکار، ویسکوزیته/NLGI، شماره بچ، مقدار مصرف.
• کد تمیزی (ISO 4406)، اختلاف فشار فیلتر، وضعیت تهویه (دیسیكانت/تنفسی).
• وضعیت فعلی تجهیز (نرمال/توجه/بحرانی) + توصیه اقدام بعدی و زمان‌بندی.
• عکس قبل/بعد یا قرائت ابزار (دما، ارتعاش، فشار) برای ردیابی ترند.

مقایسه گزارش:

• ضعیف: «تعویض روغن شد.»
• حرفه‌ای: «روغن ISO VG 68 برند X، بچ 2309؛ 28 لیتر. کد تمیزی پس از فیلتراسیون 17/15/12. اختلاف فشار فیلتر 0.8 بار. نشتی شیلنگ برگشت: سطح 2 (10–50 قطره/روز)؛ توصیه: تعویض در 72 ساعت و پایش.»

بولت‌پوینت نکات مهم که باید در گزارش بیاید:

• مهارت گزارش‌نویسی = بقا در مناقصه؛ گزارش قابل حسابرسی امتیاز KPI می‌آورد.
• ایمنی و نشتی = KPI رسمی؛ نرخ نشتی و LOTO ثبت شود.
• شناخت استاندارد روغن = تمایز از تعمیرکار معمولی؛ کد ISO 4406 و گرید NLGI ذکر شود.

ایمنی در کار با روغن داغ، خطوط هیدرولیک فشار بالا و تجهیزات در حال چرخش

روغن داغ

• PPE کامل: دستکش مقاوم به روغن و حرارت، عینک ایمنی، پیش‌بند.
• قبل از باز کردن درپوش‌ها، فشار و دمای سیستم را تخلیه/پایین بیاورید؛ از ابزار مناسب استفاده کنید.
• ظروف جمع‌آوری نشتی با درپوش، برای جلوگیری از بخارات و آتش‌گیری.

خطوط هیدرولیک فشار بالا

• خطر تزریق سیال زیرپوستی جدی است؛ هرگز با دست نَشْت را تست نکنید. از کاغذ/پارچه و شیلنگ‌یاب استفاده کنید.
• LOTO: خاموشی، قفل‌کردن، برچسب‌گذاری، تخلیه انرژی ذخیره‌شده، تأیید صفر انرژی.
• پس از تعویض شیلنگ/فیتینگ، فشار را تدریجی بالا ببرید و نشتی را با محافظ صورت چک کنید.

تجهیزات در حال چرخش

• Guarding را بردارید فقط وقتی LOTO کامل شده و چرخشمندها متوقف‌اند.
• پارچه، دستکش شُل یا گردن‌بند می‌تواند گیر کند؛ لباس کار ایمن بپوشید.
• محیط تمیز = ایمنی بیشتر؛ روغن ریخته‌شده را فوری پاک و ضایعات را به‌درستی دفع کنید.

مسیر رشد شغلی تکنسین PM و ارزش بازار در قراردادهای نگهداری

در سال‌های 1404/2025 کارفرماها به‌دنبال تیم PMی هستند که زمان خرابی را پیش‌بینی‌پذیر کند. مسیر رشد پیشنهادی:

• مرحله 1: تسلط بر اصول روانکاری، ایمنی و چک‌لیست‌های اجرایی؛ کار با CMMS.
• مرحله 2: نمونه‌برداری و تفسیر پایه آنالیز روغن، قرائت ارتعاش و ترندینگ.
• مرحله 3: گواهی‌نامه‌های ICML (MLT I/II یا MLA I/II)، دوره‌های OEM، مربی‌گری داخلی.
• مرحله 4: نقش لید PM/برنامه‌ریز RCM، مدیریت KPIها (MTBF، نرخ نشتی، OEE).

مقایسه ارزش افزوده در مناقصات:

• تعمیرکار معمولی: تعویض روغن بدون داده | ریسک توقف بالا | KPI نامشخص
• تکنسین PM: گزارش استاندارد + توصیه اقدام | کاهش خرابی تکراری | KPI قابل سنجش
• تکنسین ارشد: پایش وضعیت + آنالیز ریشه‌ای | کاهش MTBF منفی، افزایش OEE | مزیت رقابتی در قراردادهای چندساله

ساخت رزومۀ شغلی: ثبت نمونه گزارش‌ها، بهبودهای عددی (مثلاً کاهش 30٪ نرخ نشتی طی 6 ماه) و گواهی‌ها، ارزش بازار شما را در پروژه‌های EPC/PMC بالا می‌برد.

چک‌لیست مهارت‌های ضروری تکنسین PM در 1404 (برای جذب نیرو)

• شناخت ویسکوزیته‌های رایج و تطبیق با شرایط بار/دما/سرعت.
• انتخاب گرید NLGI گریس و محاسبه فواصل گریس‌کاری.
• آشنایی عملی با ISO 4406، فیلتراسیون آنلاین/آف‌لاین و تهویه مخازن.
• توان نمونه‌برداری صحیح روغن و تفسیر نتایج پایه (ویسکوزیته، TAN/TBN، ذرات).
• تشخیص شنیداری/دمایی/ارتعاشی اولیه خرابی و ارجاع به کارشناس.
• گزارش‌نویسی در CMMS با ذکر وضعیت تجهیز و توصیه اقدام بعدی.
• اجرای LOTO، کار ایمن با روغن داغ و خطوط فشار بالا.
• کنترل نشتی و مستندسازی نرخ نشتی به‌عنوان KPI.
• کار با ابزار ساده پایش: ترمومتر IR، ویبرومتر سطح 1، استتوسکوپ.
• تفسیر علائم بصری روغن: کف، شیری‌شدن، بوی سوختگی، تغییر رنگ.
• سازگاری مواد آب‌بند با روغن/گریس و انتخاب صحیح واشر/کاسه‌نمد.
• توان آموزش همکاران و به‌اشتراک‌گذاری تجربه در تیم.
• رعایت SOP/PLA داخلی و پیشنهاد بهبودهای مستند.

پرسش‌های متداول

1.آیا تکنسین PM باید گواهی رسمی داشته باشد؟

الزام قانونی عمومی وجود ندارد، اما داشتن گواهی‌های معتبر مثل ICML (MLT/MLA) مزیت رقابتی جدی در جذب و مناقصات ایجاد می‌کند. گواهی، زبان مشترک استاندارد برای روانکاری و پایش وضعیت است و نشان می‌دهد تکنسین از اصول نمونه‌برداری، تمیزی (ISO 4406) و فیلتراسیون آگاه است. در پروژه‌های حساس، کارفرماها اغلب حداقل یک نیروی دارای گواهی را شرط می‌گذارند.

2.چند ساعت آموزش در ماه کافی است؟

برای حفظ مهارت و به‌روزماندن، حداقل 4–6 ساعت آموزش هدفمند ماهانه توصیه می‌شود: 2 ساعت مرور موارد میدانی و گزارش‌ها، 2 ساعت استانداردها (ISO/ICML/HSE) و 1–2 ساعت کارگاه عملی ابزار (IR/ویبرومتر/نمونه‌گیری). در فصول اوج تولید یا پس از خرابی‌های تکرارشونده، جلسات اضافه روی ریشه‌یابی (RCA) برگزار کنید.

3.آیا PLA یا SOP داخلی قابل اتکا است؟

بله، به‌شرط آن‌که با استانداردهای مرجع هم‌راستا و به‌روز باشد. SOPها باید شامل معیارهای کمی (کد ISO 4406 هدف، حدود دما/فشار، فواصل گریس‌کاری) و مراحل LOTO باشند. بازبینی سالانه با مشارکت HSE، تولید و نت، و تطبیق با نتایج واقعی (Feedback loop) الزامی است.

4.آیا بدون سنسورها هم می‌توان PM مؤثر اجرا کرد؟

بله. بسیاری از خرابی‌ها با اصول پایه قابل کشف‌اند: تمیزی روغن، نشتی، دمای غیرعادی، صداهای ناهنجار. ابزارهای کم‌هزینه مثل ترمومتر IR، استتوسکوپ و کیت ذرات برای غربال اولیه کافی‌اند. نصب سنسورهای آنلاین ارزش افزوده می‌آورد، اما جایگزین بازرسی میدانی و گزارش‌نویسی دقیق نیست.

5.چه ابزار پایه‌ای برای تکنسین PM ضروری است؟

کیف استاندارد شامل: ترمومتر IR، استتوسکوپ، ویبرومتر سطح 1، پمپ گریس با دبی قابل‌کالیبره، کیت نمونه‌گیری روغن با شیلنگ تمیز، آچار ترک‌متر، گیج اختلاف فشار فیلتر، PPE کامل و برگه‌های SOP/چک‌لیست چاپی یا دیجیتال.

تکنسین PM مدرن در ۱۴۰۵؛ از تعویض روغن تا تحلیل داده و گزارش‌نویسی هوشمند

در فضای رقابتی صنایع ایران، دیگر کافی نیست تیم PM فقط «تعویض‌کننده روغن» داشته باشد؛ امروز، برنده واقعی کسی است که تحلیل‌گر وضعیت و داده تربیت کرده است. پیمانکاران نگهداری که همچنان به مدل سنتی «بازدید ظاهری و چک‌لیست تکراری» تکیه دارند، در قراردادهای ۱۴۰۵ جایی نخواهند داشت.

تکنسین PM مدرن، کسی است که بین روغن، داده و تصمیم فنی پیوند برقرار می‌کند. او تنها تعویض‌کننده روانکار نیست، بلکه وضعیت تجهیز را بر اساس استانداردهای ویسکوزیته، NLGI و ISO 4406 تحلیل می‌کند، گزارش را در CMMS ثبت می‌نماید و پیش از بروز خرابی، هشدار می‌دهد.

چهار مهارت کلیدی تکنسین نگهداری در عصر جدید

1.روانکاری مبتنی بر استاندارد و داده

• آشنایی با اصول ویسکوزیته، NLGI، و تمیزی ISO 4406.
• انتخاب و ثبت دقیق نوع روانکار، گرید و تاریخ تزریق.
• پایش دما، فشار و وضعیت فیلترها با تحلیل روندی (Trend Analysis).

2.تشخیص اولیه خرابی و پایش وضعیت (Condition Monitoring)

• توانایی تشخیص صدا، لرزش، دما یا تغییرات فشار به‌عنوان نشانه‌های اولیه خرابی.
• استفاده از ابزارهای ساده مانند لرزش‌سنج، دماسنج لیزری و آنالیز بصری روغن.
• کاهش میانگین زمان تعمیر (MTTR) با اقدام پیش‌دستانه.

3.گزارش‌دهی غنی در CMMS و مستندسازی حرفه‌ای

• ثبت کامل داده‌ها شامل ساعت کارکرد، مقدار روغن صنعتی، علت توقف و اقدامات انجام‌شده.

• تولید گزارش‌های مقایسه‌ای ماهانه برای KPIهایی مثل MTBF، ISO 4406، TAN و نرخ توقف اضطراری.

• ارائه مستندات قابل ممیزی در قراردادهای SLA به زبان عدد و گواهی فنی.

4.ایمنی، انضباط و اخلاق حرفه‌ای

• رعایت دقیق Lockout/Tagout، استفاده از PPE کامل و مستندسازی حوادث جزئی.

• همکاری با واحد HSE برای آموزش‌های ادواری و ممیزی محیط کار.

• رفتار مسئولانه با تجهیزات و داده‌ها به‌عنوان سرمایه سازمانی.

وقتی تیم PM به جای رویکرد «تعویض‌محور»، رویکرد تحلیل‌محور و داده‌محور را در پیش بگیرد، خروجی ملموس آن در شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI) دیده می‌شود:

• کاهش نرخ نشتی و توقفات برنامه‌نشده،

• افزایش MTBF و قابلیت اطمینان تجهیز،

• و بهبود امتیاز کیفی در قراردادهای پیمانکاری.

در واقع، آموزش و مستندسازی مداوم، بیمه پنهان برند نگهداری شماست؛ هزینه‌ای نیست، بلکه سرمایه‌گذاری بر کیفیت، ایمنی و اعتبار است. پیمانکارانی که از امروز با آموزش نیرو، انضباط داده و تحلیل روند، تغییر را آغاز کنند، در مناقصه‌های صنعتی ۱۴۰۵ با زبان عدد، استاندارد و مستندات فنی خواهند درخشید.