بسیاری از رانندگان ایرانی برای تعویض روغن فقط به عدد کیلومتر (مثلاً ۸هزار یا ۱۰هزار) نگاه می‌کنند؛ اما «فاصله تعویض روغن» یا OCI فقط یک عدد نیست. شرایط کارکرد، جنس روغن، نوع موتور، کیفیت سوخت، دما و ترافیک شهری ایران، همگی روی سرعت افت TBN، رشد TAN، میزان دوده و سایش فلزات اثر می‌گذارند. بنابراین اختلاف ۲هزار کیلومتر میان ۸K و ۱۰K می‌تواند در آزمایش روغن و هزینه سالانه معناهای متفاوتی ایجاد کند.

OCI ۸هزار یا ۱۰هزار کیلومتر؟ مسئله فقط کیلومتر نیست

Oil Change Interval یا OCI فاصله بین دو سرویس تعویض روغن است. توصیه کارخانه، یک نقطه شروع است نه خط پایان. اگر خودرو در تهران، اصفهان یا مشهد عمدتاً در ترافیک و توقف‌وحرکت کار کند، استارت سرد زیاد داشته باشد یا زیر بار دما و گردوغبار باشد، همان عدد «عادی» ممکن است مناسب نباشد. برعکس، رانندگی یکنواخت جاده‌ای می‌تواند اجازه افزایش منطقی OCI را بدهد—به شرطی که با «آنالیز روغن» راستی‌آزمایی شود.

• اختلاف ۲هزار کیلومتر می‌تواند باعث افت بیشتر TBN، افزایش TAN و بالا رفتن آهن و دوده در نمونه روغن شود.
• هزینه سالانه سرویس فقط به تعداد دفعات تعویض نیست؛ ریسک سایش و هزینه‌های پنهان را هم باید دید.
• راه‌حل حرفه‌ای: یک بار «آنالیز روغن» برای کالیبره‌کردن OCI اختصاصی خودروی شما.

واقعیت: عدد ثابت برای همه مناسب نیست. OCI باید با شرایط واقعی رانندگی شما و داده آزمایشگاهی تنظیم شود.

شیمی روغن: افت TBN، رشد TAN و اثرشان بر سلامت موتور

در بطن داستان OCI، دو پارامتر کلیدی وجود دارد: TBN (توان قلیایی برای خنثی‌کردن اسیدها) و TAN (میزان اسیدی‌شدن). با کارکرد موتور، افزودنی‌ها مصرف می‌شوند، اکسیداسیون رخ می‌دهد و سوختِ نسوخته یا آلودگی‌ها وارد روغن می‌شود؛ در نتیجه TBN افت و TAN افزایش می‌یابد.

TBN و TAN یعنی چه؟

TBN معمولاً در روغن نو عددی بالاتر از ۶–۱۰ mgKOH/g (بسته به گرید) است و به‌تدریج کاهش می‌یابد. TAN از مقدار پایین شروع می‌کند و آرام بالا می‌رود. نزدیک‌شدن به نقطه «برابری TBN و TAN» هشدار می‌دهد که حاشیه ایمنی افزودنی‌ها رو به اتمام است. در رانندگی سنگین شهری، این همگرایی می‌تواند سریع‌تر رخ دهد.

پیامدها در ۸K و ۱۰K

در بسیاری از خودروهای سالم و با روغن باکیفیت، TBN در ۸هزار کیلومتر هنوز حاشیه مناسبی دارد و TAN کنترل‌شده است. اما در ۱۰هزار کیلومتر به‌ویژه با ترافیک، سوخت‌گیری‌های متغیر و دماهای بالا می‌بینیم TBN بیشتر افت و TAN بیشتر رشد کرده است. این تغییرات با شاخص‌های اکسیداسیون (IR) و گاهی افزایش دوده و نیتراسیون همراه می‌شود. بنابراین «فقط ۲هزار کیلومتر بیشتر» ممکن است در آزمایش، تفاوت معنادار باشد.

سایش فلزات و آلودگی‌ها: از آهن تا دوده در آزمایش روغن

آنالیز اسپکترومتری روغن، فلزات سایش مثل آهن (Fe)، آلومینیوم (Al)، مس (Cu) و سرب (Pb) را اندازه‌گیری می‌کند. در OCI طولانی‌تر، به‌طور معمول روند افزایشی در آهن و گاه مس مشاهده می‌شود که می‌تواند به سایش رینگ، یاتاقان یا پمپ مرتبط باشد البته همیشه باید با سابقه، نوع موتور و فیلتر تطبیق داده شود.

• دوده (Soot): در رانندگی شهری و تزریق مستقیم، دوده می‌تواند با لایه‌برداری افزودنی‌ها، گرانروی را بالا ببرد و سایش را تشدید کند.
• اکسیداسیون: دمای بالا و اکسیژن باعث تخریب روغن می‌شود؛ شاخص اکسیداسیون IR در ۱۰K معمولاً بالاتر از ۸K است.
• آلودگی سوخت و رقیق‌شدن: استارت‌های سرد و مسیرهای کوتاه می‌توانند سوخت را وارد روغن کنند؛ نتیجه کاهش گرانروی و تضعیف فیلم روانکار.

در ایران با ترافیک سنگین و وقفه‌های طولانی، چرخه‌های داغ/سرد پی‌درپی و احتمالی گردوغبار، کنترل این فاکتورها حیاتی است. فیلتر هوای سالم، فیلتر روغن باکیفیت و استفاده از روغن مطابق استاندارد خودروساز، پایه تصمیم درست برای ۸K یا ۱۰K است.

تحلیل هزینه سالانه: ۸K در برابر ۱۰K برای کاربری ایرانی

هزینه سالانه فقط «قیمت هر سرویس × تعداد سرویس» نیست؛ باید ریسک سایش، زمان خواب خودرو و هزینه‌های غیرمستقیم را نیز در نظر گرفت. برای شفافیت، یک سناریونویسی ساده انجام می‌دهیم. اعداد زیر فرضی‌اند و با قیمت‌های روز قابل جایگزینی هستند.

فرض قیمت‌ها (نمونه)

• روغن تمام‌سنتتیک 5W-30: ۴.۵ لیتر × ۳۵۰,۰۰۰ تومان = ۱,۵۷۵,۰۰۰ تومان
• فیلتر روغن: ۲۵۰,۰۰۰ تومان | دستمزد: ۱۵۰,۰۰۰ تومان
• جمع هر سرویس: حدود ۱,۹۷۵,۰۰۰ تومان

اگر کارکرد سالانه ۲۰هزار کیلومتر باشد: در ۸K حدود ۳ سرویس نیاز است، در ۱۰K حدود ۲ سرویس. اختلاف یک سرویس می‌تواند حدود ۲ میلیون تومان صرفه‌جویی نشان دهد؛ اما اگر آزمایش روغن در ۱۰K بالا رفتن سایش یا افت شدید TBN را نشان دهد، این «صرفه‌جویی» ممکن است به هزینه تعمیرات بالاتر تبدیل شود. برای ناوگان با ۴۰هزار کیلومتر در سال، اختلاف معمولاً یک سرویس است (۵ سرویس در ۸K در برابر ۴ سرویس در ۱۰K).

جدول مقایسه سناریو ۸K و ۱۰K + نتایج آزمایشگاهی فرضی

در جدول زیر، دو سطح کارکرد (۲۰هزار و ۴۰هزار کیلومتر سالانه) را با دو فاصله تعویض ۸K و ۱۰K مقایسه کرده‌ایم. نتایج آزمایشگاهی «فرضی» و برای نمایش روند هستند و با هر خودرو/روغن ممکن است تفاوت داشته باشند. هدف، نشان‌دادن اثر OCI بر TBN/TAN، سایش فلزات، دوده و هزینه سالانه است نه ارائه استاندارد قطعی.

توجه: مقادیر آزمایشگاهی برحسب عرف گزارش‌های آنالیز روغن بیان شده‌اند (ppm برای فلزات، درصد برای دوده و شاخص نسبی IR برای اکسیداسیون). تفسیر باید با سابقه و مرجع سازنده همراه شود.

یادآوری: هزینه‌ها از فرض «هر سرویس ≈ ۱,۹۷۵,۰۰۰ تومان» محاسبه شده‌اند و صرفاً نمونه‌اند.

چک‌لیست تصمیم‌گیری برای راننده و اتوسرویس

پیش از انتخاب ۸K یا ۱۰K، این موارد را تیک بزنید:

• الگوی رانندگی: شهری پرترافیک، مسیرهای کوتاه و توقف‌وحرکت زیاد دارید؟ به ۸K تمایل دهید.
• کاربری: خودروی شخصی کم‌کار است یا ناوگان (تاکسی/پیک/حمل‌ونقل) با مسافت بالا؟
• نوع روغن: استاندارد و سطح کیفی (API/ACEA) مطابق دفترچه است؟ روغن سنتتیک پایدارتر است.
• کیفیت سوخت و فیلترها: فیلتر هوا/روغن و شمع‌ها سالم‌اند؟ سوخت بی‌کیفیت می‌تواند TAN را بالا ببرد.
• دما و اقلیم: گرمای تابستان و شیب‌های طولانی فشار حرارتی می‌آورد.
• گارانتی و توصیه سازنده: از بازه مجاز خارج نشوید مگر با مستندات آزمایشگاهی.
• آنالیز روغن: حداقل یک‌بار نمونه‌برداری کنید تا OCI «اختصاصی» خودرو/ناوگان‌تان را به‌دست آورید.
• ریسک‌پذیری: صرفه‌جویی یک سرویس در سال ارزش دارد؟ فقط اگر داده آزمایشگاهی سایش را تأیید کند.

آنالیز روغن موتور و پوشش سراسری موتورازین

مسیر مطمئن، «تصمیم مبتنی بر داده» است. با آنالیز دوره‌ای روغن، می‌توانید OCI را علمی تنظیم کنید، از هزینه‌های پنهان سایش جلوگیری و برنامه سرویس ناوگان را بهینه کنید. برای یادگیری و نمونه‌های کاربردی به آنالیز روغن موتور در مجله موتورازین سر بزنید.

اگر ناوگان دارید و به تأمین پایدار و فروش عمده روغن موتور نیازمندید، موتورازین با شبکه توزیع سراسری، انتخاب مطمئن شماست؛ از انتخاب گرید تا زمان‌بندی سرویس، کنار شما هستیم.

انتخاب هوشمندانه، سئوسبز و برندینگ ناوگان

۸هزار یا ۱۰هزار کیلومتر؟ پاسخ واحدی برای همه وجود ندارد. داده‌های شیمیایی روغن نشان می‌دهند که اختلاف ۲هزار کیلومتر می‌تواند روی TBN/TAN، اکسیداسیون، دوده و سایش فلزات اثر بگذارد و در بلندمدت هزینه سالانه را تغییر دهد. راهبرد پیشنهادی موتورازین این است: یک‌بار آنالیز روغن انجام دهید، الگوی رانندگی و شرایط اقلیمی را لحاظ کنید، سپس OCI را «شخصی‌سازی» کنید.

این رویکرد علاوه بر محافظت از موتور و کاهش ریسک توقف ناگهانی، به سئوسبز عملی نیز کمک می‌کند؛ چون تعویض‌های بی‌مورد کمتر و ضایعات مدیریت‌شده‌تر خواهد بود. برای ناوگان‌ها، این تصمیم داده‌محور، بخشی از برندینگ حرفه‌ای است: آماده‌به‌کاری بالاتر، هزینه قابل پیش‌بینی و گزارش‌پذیری شفاف.

پرسش‌های متداول

آیا همیشه ۱۰هزار کیلومتر بهتر و اقتصادی‌تر از ۸هزار است؟

نه لزوماً. اگر در ۱۰K آزمایش روغن افزایش سایش، افت TBN یا رشد TAN را نشان دهد، صرفه‌جویی یک سرویس می‌تواند با هزینه‌های تعمیراتی جبران شود. در رانندگی شهری سنگین، ۸K اغلب ایمن‌تر است؛ تصمیم نهایی را با داده آزمایشگاهی بگیرید.

اگر دفترچه خودرو ۱۰هزار نوشته، می‌توانم تا ۱۲هزار هم بروم؟

خروج از بازه مجاز سازنده بدون مستندات آزمایشگاهی توصیه نمی‌شود و ممکن است گارانتی را مخدوش کند. اگر قصد افزایش OCI دارید، حداقل یک‌بار نمونه روغن را تحلیل کنید تا از وضعیت TBN/TAN، اکسیداسیون و سایش مطمئن شوید.

برای ناوگان، بهترین استراتژی OCI چیست؟

با یک دوره پایش ۲–۳ سیکل شروع کنید: تعویض در ۸K و ۱۰K را آزمایش کنید، نتایج TBN/TAN و فلزات را مقایسه و بر اساس هزینه کل مالکیت (TCO) تصمیم بگیرید. سپس بازه انتخابی را مستندسازی و با آموزش رانندگان و کنترل سوخت/فیلترها تثبیت کنید.

آیا نوع روغن روی امکان افزایش OCI اثر دارد؟

بله. روغن‌های تمام‌سنتتیک با پایداری اکسیداسیونی بهتر و TBN مناسب، معمولاً ظرفیت بیشتری برای OCI طولانی‌تر دارند؛ البته به شرط سازگاری با موتور و تأیید آزمایشگاهی. صرفاً تغییر برند بدون داده کافی، تضمین نیست.

چگونه آنالیز روغن را شروع کنم؟

در یک سرویس سالم، نمونه روغن گرم گرفته و به آزمایشگاه معتبر ارسال کنید. گزارش شامل فلزات سایش، TBN/TAN، دوده، اکسیداسیون و گرانروی است. با تفسیر روند در ۲–۳ نمونه پیاپی، می‌توانید OCI اختصاصی خود را تعیین کنید. برای راهنمایی، به بخش آنالیز روغن موتور مراجعه کنید.