مقدمه: گرمای جنوب، کولر روشن و بار حرارتی بالا

اگر در استان‌های گرمسیری مثل خوزستان، بوشهر، هرمزگان یا سواحل مکران رانندگی می‌کنید، حتماً با کاهش محسوس سطح روغن بین دو سرویس مواجه شده‌اید. بسیاری از رانندگان تصور می‌کنند «موتور روغن خورده»، اما بخش مهمی از این کاهش می‌تواند ناشی از تبخیر روغن موتور و شاخص NOACK بالا باشد؛ به‌ویژه وقتی کولر دائماً روشن است، ترافیک سنگین است و بار یا سرنشین زیاد دارید.

در چنین شرایطی، دمای کارکرد موتور و روغن بالا می‌رود و اجزای سبک‌تر روغن تمایل بیشتری به تبخیر پیدا می‌کنند. بخارهای روغن از طریق سیستم تهویه کارتر (PCV) وارد مسیر هوا/بنزین شده و می‌سوزند یا دفع می‌شوند؛ بنابراین در کارتر کمتر روغن می‌بینید.

کاهش سطح روغن همیشه به‌معنای روغن‌سوزی یا نشتی نیست؛ در گرما، بخشی از روغن می‌تواند تبخیر شود.

چالش اصلی رانندهٔ جنوبی این است: چگونه بفهمیم این کاهش طبیعیِ ناشی از تبخیر است یا مشکل فنی؟ پاسخ این مقاله، با توضیح شاخص NOACK، نقش پایه روغن و افزودنی‌ها و یک چک‌لیست عملی برای بازرسی سطح روغن، روشن‌تر می‌شود.

شاخص NOACK چیست و چه ربطی به تبخیر روغن موتور دارد؟

شاخص NOACK یا «فرّاریّت در دمای بالا» نشان می‌دهد یک روغن در دمای زیاد چه میزان تمایل به تبخیر دارد. در آزمون استاندارد آزمایشگاهی، نمونهٔ روغن برای مدتی مشخص در دمای بالا قرار می‌گیرد و درصد کاهش جرمی اندازه‌گیری می‌شود. نتیجه معمولاً به‌صورت درصد بیان می‌شود؛ هرچه عدد NOACK پایین‌تر باشد، روغن در گرما کمتر تبخیر می‌شود.

این شاخص در اقلیم داغ اهمیت حیاتی دارد، زیرا در سفرهای جاده‌ای طولانی، ترافیک شهری با کولر روشن و شیب‌های کوهستانی، دمای روغن بیشتر از حالت عادی بالا می‌رود. روغنی با NOACK پایین‌تر، در چنین سناریوهایی سطح خود را بهتر حفظ می‌کند و نیاز به سرریز (Top-up) کمتر می‌شود.

• NOACK پایین‌تر = تبخیر کمتر و پایداری سطح روغن در گرما.
• NOACK بالا یعنی اجزای سبک بیشتری در فرمول وجود دارد که در دمای زیاد راحت‌تر بخار می‌شوند.
• دو روغن با گرانروی یکسان (مثلاً 5W-30) می‌توانند NOACK متفاوت داشته باشند و در گرما عملکرد کاملاً متفاوتی نشان دهند.
• NOACK پایین الزاماً «غلظت بیشتر» نیست؛ به کیفیت پایه و ترکیب فرمول مربوط است.

چرا در گرمای جنوب سطح روغن کم می‌شود؟ مکانیزم‌ها و نشانه‌ها

وقتی دمای روغن بالا می‌رود، اجزای سبک‌تر آن زودتر از اجزای سنگین‌تر تبخیر می‌شوند. بخار روغن از طریق سیستم PCV به مانیفولد هوا می‌رود و در محفظهٔ احتراق می‌سوزد یا دفع می‌شود. این فرآیند حتی بدون وجود نقص مکانیکی هم رخ می‌دهد و در گرمای شدید شدت می‌گیرد.

• شرایط تشدیدکننده: ترافیک و درجا کار کردن طولانی با کولر روشن؛ یدک‌کشی یا بار سنگین؛ رانندگی با سرعت بالا در هوای داغ؛ بالا رفتن از شیب‌ها.
• تمایز از روغن‌سوزی/نشتی: اگر دود آبی، بوی روغن سوخته در اگزوز یا لکهٔ روغن زیر خودرو ندارید و موتور روان کار می‌کند، کاهش سطح می‌تواند بیشتر از جنس تبخیر باشد.
• پس‌زدن بخار: بخار روغن ممکن است بر بدنهٔ دریچه گاز یا لوله‌های انتهایی اندکی لایهٔ قهوه‌ای ایجاد کند که طبیعی است؛ اما لایهٔ ضخیم روغنی یا چرب شدن فیلتر هوا نیازمند بررسی PCV است.

یادمان باشد تبخیر روغن، علاوه بر کاهش سطح، می‌تواند در طولانی‌مدت به تغییر گرانروی (غلیظ‌تر شدن باقیمانده) منجر شود. پس کنترل دوره‌ای سطح و وضعیت ظاهری روغن روی گیج اهمیت دارد.

نقش پایه روغن و افزودنی‌ها در کنترل تبخیر

فرّاریّت در دمای بالا فقط به «درجهٔ گرانروی» محدود نیست. نوع پایه و کیفیت افزودنی‌ها اثر مستقیم روی NOACK دارد. روغن‌های سنتتیک مدرن (پایه‌های گروه III و PAO، و در برخی فرمول‌ها استر) معمولاً فرّاریّت کمتری نسبت به پایه‌های معدنی رایج دارند. این یعنی در گرما، مولکول‌های سبک کمتری برای تبخیر در دسترس‌اند.

• پایه سنتتیک: توزیع وزن مولکولی یکنواخت‌تر، اکسیداسیون کمتر، NOACK پایین‌تر.
• افزودنی‌های ضد اکسیداسیون: کند کردن تخریب روغن و کاهش تشکیل اجزای سبک ثانویه.
• پایدارکننده‌های گرانروی (VI Improver): اگر کیفیت‌شان پایین باشد، در گرمای زیاد می‌شکنند و رفتار روغن را بدتر می‌کنند.
• جمع‌بندی: دو روغن با برچسب یکسان SAE می‌توانند در دنیای واقعی، در گرمای جنوب، رفتار تبخیری کاملاً متفاوتی داشته باشند.

بنابراین هنگام انتخاب، صرفاً به گرانروی نگاه نکنید؛ برگه مشخصات فنی (Datasheet) را برای عدد NOACK و سطح عملکرد استانداردها بررسی کنید.

چگونه در هوای گرم روغن مناسب انتخاب کنیم؟

انتخاب درست روغن، با توجه به اقلیم، نوع کاربری و توصیهٔ سازنده موتور انجام می‌شود. راهبرد کلی در گرمای زیاد این است که روغنی با NOACK پایین‌تر و سطح کارایی معتبر انتخاب شود، بدون آن‌که بی‌دلیل سراغ گرانروی‌های خارج از توصیهٔ سازنده برویم.

• NOACK پایین: اگر سازنده محدودیتی اعلام نکرده، به‌صورت عملی مقادیر یک‌رقمی تا حدود 12٪ برای استفاده روزمره در گرما مناسب‌تر تلقی می‌شوند.
• مطابقت با دفترچه: به بازهٔ مجاز SAE (مثلاً 5W-30، 5W-40 یا 10W-40 بسته به خودرو) پایبند باشید. صرفاً «غلیظ‌تر کردن» همیشه راه‌حل نیست.
• سطوح کارایی: به استانداردهای API/ACEA و تأییدیه‌های خودروساز توجه کنید.
• شرایط کاربری: برای یدک‌کشی، ترافیک سنگین و کولر دائمی، روغنی با پایداری حرارتی و NOACK پایین انتخاب کنید.

برای راهنمای جامع، به صفحهٔ انتخاب روغن موتور مناسب هوای گرم در موتورازین مراجعه کنید.

مقایسه عملی: تلفات حجمی روغن با NOACK پایین در برابر بالا

اعداد واقعی به نوع موتور، سبک رانندگی، سلامت PCV و دمای محیط بستگی دارند؛ اما برای درک اثر NOACK، یک سناریوی ساده در نظر بگیرید. فرض کنید حجم کارتر 4 لیتر است، رانندگی ترکیبی در جنوب کشور با کولر روشن انجام می‌شود و موتور سالم است. جدول زیر، فقط برای مقایسهٔ آموزشی، برآوردی از اختلاف تلفات حجمی را نشان می‌دهد.

توجه: این اعداد نمونهٔ آموزشی هستند تا بزرگی اختلاف را ملموس کنند و جایگزین توصیهٔ سازنده یا تست میدانی هر خودرو نیستند.

به‌طور عملی، انتخاب روغنی با NOACK پایین‌تر می‌تواند دفعات و مقدار سرریز بین سرویس‌ها را کم کند و آرامش خاطر بیشتری در سفرهای جنوبی فراهم آورد.

چک‌لیست و سوالات متداول

چک‌لیست بازرسی سطح روغن موتور

1. خودرو را روی سطح صاف پارک و موتور را حداقل 10 دقیقه خاموش کنید تا روغن به کارتر برگردد.
2. گیج را بیرون بکشید، با دستمال تمیز کنید و دوباره کامل جا بزنید؛ سپس مجدداً بیرون بکشید.
3. سطح باید بین Min و Max باشد؛ اگر نزدیک Min است، 100–200 میلی‌لیتر سرریز کنید.
4. به رنگ و بوی روغن روی گیج نگاه کنید؛ تیره‌شدن تدریجی طبیعی است، اما بوی تند سوختگی یا کف‌آلودگی نیازمند بررسی است.
5. اطراف درپوش سوپاپ، فیلتر روغن و زیر خودرو را برای نشتی چک کنید.
6. عملکرد سیستم PCV را در سرویس‌های دوره‌ای بازبینی کنید.
7. اگر بین دو سرویس بیش از حد معمول کاهش دارید، یک درجه NOACK پایین‌تر یا فرمول سنتتیک‌تر را امتحان کنید (در محدوده توصیه سازنده).
8. پس از سرریز، کیلومتر و مقدار را یادداشت کنید تا الگوی مصرف/تبخیر را بسنجید.

آیا هر کاهش سطحی نشانهٔ روغن‌سوزی است؟

خیر. در گرمای جنوب، بخشی از کاهش سطح می‌تواند به‌خاطر تبخیر طبیعی باشد؛ به‌ویژه اگر دود آبی، بوی روغن سوخته یا نشتی ندارید و موتور نرم کار می‌کند. تبخیر از طریق PCV رخ می‌دهد و در ترافیک با کولر روشن تشدید می‌شود. اگر کاهش شدید و همراه با علائم غیرعادی است، بررسی تراکم سیلندر، رینگ‌ها و آب‌بندی سوپاپ توصیه می‌شود.

NOACK پایین بهتر است یا گرانروی بالاتر؟

ابتدا داخل بازهٔ SAE توصیه‌شده توسط سازنده بمانید. در همان بازه، روغنی با NOACK پایین‌تر معمولاً سطح روغن را بهتر حفظ می‌کند. صرفاً غلیظ‌تر کردن روغن بدون پشتوانهٔ فنی می‌تواند استارت سرد، مصرف سوخت و روانکاری در مدارهای ظریف را تحت تأثیر قرار دهد. انتخاب درست یعنی ترکیب مناسب گرانروی، NOACK پایین و تأییدیه‌های معتبر.

چقدر سرریز بین دو سرویس طبیعی است؟

بسته به نوع موتور، کاربری و اقلیم، مقدار اندکی سرریز (مثلاً 100–300 میلی‌لیتر در چند هزار کیلومتر) می‌تواند طبیعی باشد. در گرمای جنوب و کار سنگین، این عدد بالاتر می‌رود. اگر مجبورید مرتباً بیش از 500–700 میلی‌لیتر در فواصل کوتاه اضافه کنید، یا نشانه‌های دود/نشتی دارید، حتماً عیب‌یابی تخصصی انجام دهید.

آیا تعویض برند یا مخلوط کردن روغن‌ها مشکلی دارد؟

تعویض برند در سرویس بعدی، با رعایت مشخصات فنی، معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما مخلوط کردن تصادفی روغن‌های ناسازگار می‌تواند ویژگی‌هایی مثل NOACK یا پایداری گرانروی را تغییر دهد. بهتر است یک فرمول مطمئن انتخاب کرده و بین سرویس‌ها از همان نوع برای سرریز استفاده کنید.

PCV چه نقشی در کاهش سطح روغن دارد؟

PCV بخارهای کارتر را به ورودی هوا هدایت می‌کند. اگر گیر کند یا نشتی داشته باشد، بخار روغن بیشتری وارد مسیر می‌شود و مصرف/تبخیر ظاهری افزایش می‌یابد. تمیزکاری یا تعویض دوره‌ای PCV به‌خصوص در اقلیم‌های گرم توصیه می‌شود تا هم آلایندگی کنترل شود و هم سطح روغن پایدارتر بماند.

خیالتان از روغن در گرمای جنوب راحت

در هوای داغ جنوب، کاهش سطح روغن الزاماً خبر از مشکل جدی نمی‌دهد؛ شاخص NOACK و کیفیت پایه روغن روی تبخیر اثر مستقیم دارند. با انتخاب روغنی با فرّاریّت پایین، پایش منظم سطح و سلامت PCV، می‌توانید دفعات سرریز را کم کنید و از موتور محافظت بهتری داشته باشید.

موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تأمین، فروش و توزیع روغن موتور و روانکار صنعتی در سراسر ایران، کنار شماست تا متناسب با اقلیم و کاربری، بهترین گزینه‌ها را پیشنهاد دهد. برای دسترسی مطمئن و سریع در جنوب کشور، صفحهٔ پخش روغن موتور در جنوب را ببینید؛ و برای انتخاب محصول مناسب، از راهنمای انتخاب روغن موتور مناسب هوای گرم استفاده کنید. اگر نیاز به مشاوره دارید، تیم ما آمادهٔ پاسخ‌گویی است.