انتخاب گریس مناسب برای شفت پروانه و مکانیزم سکان، خط دفاعی اصلی در برابر سایش، زنگ‌زدگی و نفوذ آب شور است. در قایق‌های کاری، لجستیکی و ماهیگیری که در آب‌های جنوب ایران فعالیت می‌کنند، بارهای ضربه‌ای، شوک‌های ناشی از تغییر دور، و تماس دائمی با مه نمکی و رطوبت بالا، گریس را در شرایطی فراتر از تست‌های آزمایشگاهی قرار می‌دهد. این مقاله با تمرکز بر «گریس شفت قایق» و محیط دریایی جنوب کشور، راهنمایی عملی برای انتخاب، استفاده و نگهداری ارائه می‌کند.

گریس‌های دریایی باید هم‌زمان سه چالش را پوشش دهند: مقاومت بالا در برابر آب‌شستگی و پاشش آب، تحمل فشار و بار مرزی در سرعت‌های نسبتاً پایین شفت، و جلوگیری از خوردگی تحت تنش‌های الکتروشیمیایی. به همین دلیل، ترکیب شیمیایی گریس، ویسکوزیته روغن پایه، نوع تغلیظ‌کننده و بسته افزودنی ضدسایش/ضدفشار (AW/EP) اهمیت حیاتی دارد. اگر در مرحله انتخاب هستید، مرور گزینه‌های «گریس ضدآب دریایی» براساس شرایط رطوبت و آب شور می‌تواند نقطه شروع مطمئنی باشد.

در این مطلب، ضمن معرفی ترکیب‌های رایج (کلسیم سولفونات، لیتیم کمپلکس، آلومینیوم کمپلکس)، یک جدول مقایسه فنی ارائه می‌دهیم، سپس روش‌های گریس‌کاری منظم و کنترل نشتی را مرور می‌کنیم، چک‌لیست انتخاب و نگهداری را می‌آوریم و در پایان، جمع‌بندی کوتاه اما کاربردی برای کاهش توقف‌های اضطراری و هزینه تعمیرات ارائه می‌شود.

چالش‌های محیط دریایی جنوب ایران برای شفت پروانه و سکان

اقلیم جنوب ایران (هرمزگان، بوشهر، خوزستان) ترکیبی از دمای بالا، رطوبت سنگین، مه نمکی، و ذرات معلق است که فرآیند گریس‌کاری را به یک کار دقیق و برنامه‌ریزی‌شده تبدیل می‌کند. نفوذ آب شور به پوسته یاتاقان، فاس شدن گریس و شستگی آن زیر جت‌های آب، و ایجاد خوردگی شیاری در محل تماس شفت و بوش، از ریسک‌های معمول هستند.

در قایق‌های کاری و ماهیگیری، بارگذاری‌های ناگهانی هنگام شروع حرکت، برخورد پروانه با توده‌های گیاهی یا طناب، و تراز نبودن (Misalignment) می‌تواند فشار مرزی را به‌طور مقطعی بالا ببرد. در این شرایط، گریس باید علاوه‌بر چسبندگی مناسب، از فیلم روغنی با ویسکوزیته کافی (اغلب ISO VG 220 تا 460 در دمای 40°C) برخوردار باشد تا در سرعت‌های پایین و بارهای مرزی از تماس فلز با فلز جلوگیری کند.

به‌علاوه، سازگاری گریس با آب دریا، نوع آب‌بند (Stuffing box، آب‌بند لبی، یا مکانیکی)، و امکان purge کنترل‌شده، شاخص‌هایی‌اند که در کیفیت نگهداری موثرند. راهکار عملی، انتخاب گریسی با مقاومت عالی در برابر آب‌شستگی، حفظ قوام تحت آلودگی آب و نمک، و شاخص‌های ضدخوردگی تاییدشده در تست‌های معتبر است.

بررسی ترکیب شیمیایی گریس‌های دریایی

انتخاب گریس برای شفت پروانه و سکان بیش از هر چیز به نوع تغلیظ‌کننده (Thickener) و بسته افزودنی بستگی دارد. سه خانواده رایج در کاربردهای دریایی عبارت‌اند از: کلسیم سولفونات کمپلکس، لیتیم کمپلکس، و آلومینیوم کمپلکس. هرکدام مزایا و ملاحظات خود را دارند:

• کلسیم سولفونات کمپلکس (Calcium Sulfonate Complex): مقاومت استثنایی در برابر آب، پایداری مکانیکی بالا، ضدخوردگی ذاتی به‌دلیل ماهیت سورفکتانت سولفونات. معمولاً بی‌نیاز از افزودنی‌های ضدزنگ جداگانه یا با نیاز کم. برای پاشش آب و تماس مداوم با آب شور عالی است.
• لیتیم کمپلکس (Lithium Complex): گزینه‌ای همه‌کاره با نقطه قطره‌ای بالا و کارکرد خوب در دماهای وسیع. در برخی فرمول‌ها به افزودنی‌های ضدزنگ و tackifier قوی برای بهبود مقاومت در آب نیاز دارد. در صورت آلودگی آب، قوام می‌تواند کاهش یابد، لذا کنترل نشتی مهم است.
• آلومینیوم کمپلکس (Aluminum Complex): چسبندگی ذاتی خوب و مقاومت مناسب در برابر آب؛ در پاشش آب عملکرد مطلوبی دارد. برای محیط‌های با شستگی مداوم انتخاب متعادلی است، اما تحمل فشار مرزی آن معمولاً به بسته EP وابسته است.

نکته افزودنی‌ها: برای بارهای مرزی، ترکیب EP/AW ضروری است (مثلاً گوگرد-فسفر ارگانیک). استفاده از جامدات مانند MoS2 در سازه‌های دریایی بسته به توصیه سازنده می‌تواند محدود شود تا خطر لکه‌گذاری یا تداخل با آب‌بند کاهش یابد. برای یاتاقان‌های شفت پروانه، NLGI درجه 1 یا 2 رایج است؛ انتخاب بین 1 و 2 به دمای کارکرد، سیستم پمپاژ و فاصله گریس‌خورها بستگی دارد.

مقایسه مقاومت در برابر آب و فشار: قبل از نگاه به جدول

برای انتخاب دقیق، باید شاخص‌های استاندارد را کنار هم ببینید: درصد آب‌شستگی (ASTM D1264)، پاشش آب (ASTM D4049)، تحمل فشار (ASTM D2596 – بار جوش چهاربال)، سایش چهاربال (ASTM D2266)، عملکرد ضدزنگ (ASTM D1743 یا EMCOR DIN 51802)، و پایداری قوام. توجه داشته باشید اعداد زیر بازه‌های معمول بازار هستند و بسته به برند و فرمولاسیون تغییر می‌کنند؛ همواره برگه اطلاعات فنی (TDS) محصول را ملاک نهایی قرار دهید.

تفسیر عملی: اگر قایق شما در معرض پاشش مداوم و غوطه‌وری‌های کوتاه‌مدت است، کلسیم سولفونات کمپلکس معمولاً انتخاب اول است. برای سیستم‌های با دمای بالاتر یا نیاز به همه‌کاره بودن، لیتیم کمپلکس با بسته ضدآب تقویت‌شده گزینه‌ای متداول است. وقتی چسبندگی و ماندگاری روی سطوح باز اهمیت ویژه دارد، آلومینیوم کمپلکس می‌تواند توازن خوبی ایجاد کند.

عملیات گریس‌کاری و کنترل نشتی

روش‌های گریس‌کاری منظم و کنترل نشتی در شفت پروانه

هدف از گریس‌کاری منظم، حفظ فیلم روانکار و هم‌زمان خارج کردن آلودگی و رطوبت از محفظه است. خطوط کلی زیر را دنبال کنید:

1. دوره‌بندی: برای قایق‌های کاری روزانه، بازه‌های هفتگی یا برحسب ساعات کارکرد (مثلاً هر 50–100 ساعت) تعریف کنید. پس از مواجهه با آب‌بندی آسیب‌دیده یا ورود آشکار آب، گریس‌کاری اصلاحی فوری انجام دهید.
2. مقدار گریس: تزریق تدریجی تا ظاهر شدن مقدار اندک گریس تازه از ناحیه purge؛ از پرکردن بیش از حد پرهیز کنید تا داغی و هم‌زدن (churning) ایجاد نشود.
3. کنترل نشتی: آب‌بند لبی/طنابی را بازبینی و در صورت لقی بیش از حد، تنظیم یا تعویض کنید. وجود کف یا شیری شدن گریس نشانه ورود آب است؛ برنامه تعویض کامل گریس را فعال کنید.
4. تجهیزات: از تفنگ گریس با نازل مناسب، فیلتر تمیز و گریس‌خور سالم استفاده کنید. رنگ‌بندی نازل‌ها برای جلوگیری از اختلاط گریس‌ها مفید است.
5. ثبت و پایش: تاریخ، نوع گریس، مقدار تقریبی و نشانه‌های بصری (رنگ، آلودگی) را ثبت کنید. هر تغییر غیرعادی را به بررسی هم‌محوری شفت و وضعیت یاتاقان پیوند دهید.

نکته: در گریس‌های کلسیم سولفونات کمپلکس، purge منظم کمک می‌کند نمک‌های حل‌شده دفع شوند و از ایجاد نقاط خوردگی زیر پوسته جلوگیری گردد.

استانداردها و شاخص‌های آزمون برای انتخاب علمی

برای انتخاب مستند، به شاخص‌های تستی زیر تکیه کنید:

• ASTM D1264 (آب‌شستگی): هرچه درصد از دست‌رفتگی کمتر باشد، بهتر.
• ASTM D4049 (پاشش آب): درصد کاهش جرم کمتر، نشانه ماندگاری بالاتر زیر جت آب.
• ASTM D2596 و D2266 (چهاربال EP/سایش): بار جوش بالاتر و اثر سایش کوچکتر، توان تحمل بار مرزی بهتر را نشان می‌دهد.
• ASTM D1743 و DIN 51802 EMCOR (ضدخوردگی): امتیاز پایین‌تر (نزدیک صفر) بهتر است؛ تست با آب دریا معیار واقع‌بینانه‌تری در محیط‌های شور است.
• نقطه قطره‌ای و پایداری قوام (ASTM D217): برای کارکرد در دماهای بالا و زیر بار متغیر مهم‌اند.

در پروژه‌های بندری جنوب، تامین به‌موقع و مطابق استاندارد اهمیت دارد. اگر نیاز به مشاوره انتخاب بر پایه شرایط آب‌وهوایی بندرعباس دارید، صفحه «روانکار صنعتی بندرعباس» در موتورازین نقطه ورود مناسبی برای خدمات تخصصی دریایی است.

راهنمای انتخاب و برندهای در دسترس در ایران

در بازار ایران، نمونه‌های باکیفیت با پایه‌های مختلف قابل تامین است. به‌عنوان مثال، برخی سری‌های دریایی از برندهای داخلی مانند «بهران»، «پترونول»، و «ردلوب» در کلاس‌های NLGI 1 و 2 با بسته‌های EP/ضدزنگ عرضه می‌شوند. هنگام انتخاب، برگه فنی (TDS) و ایمنی (SDS) به‌روز را از تامین‌کننده مطالبه کنید و تطابق با تست‌های آب شور را بررسی نمایید.

• برای شفت‌های با سرعت پایین و بار سنگین: کلسیم سولفونات کمپلکس با ویسکوزیته روغن پایه 320–460 cSt.
• برای سیستم‌های چندمنظوره ناوگان: لیتیم کمپلکس با افزودنی ضدآب تقویت‌شده و نقطه قطره‌ای بالا.
• برای سطوح در معرض پاشش مستقیم: آلومینیوم کمپلکس با tackifier قوی.

اگر تامین در غرب هرمزگان یا مناطق نزدیک به بندر لنگه انجام می‌شود، هماهنگی لجستیک و انبارداری در اقلیم ساحلی را جدی بگیرید. موتورازین پوشش تامین «روغن صنعتی بندر لنگه» را با تاکید بر شرایط رطوبتی و آب شور ارائه می‌کند.

انبارداری، سازگاری و جلوگیری از آلودگی

دو عامل پنهان خرابی گریس در ناوگان‌های دریایی، آلودگی و اختلاط ناخواسته است. نکات زیر را رعایت کنید:

• انبارداری در سایه و دور از گرمای مستقیم؛ درپوش‌ها محکم و ظرف‌ها تمیز باشند. از ورود شن و نمک جلوگیری کنید.
• اختلاط نکنید: ترکیب تغلیظ‌کننده‌های متفاوت (مثلاً کلسیم سولفونات با لیتیم کمپلکس) می‌تواند قوام را تغییر دهد و پایداری را کاهش دهد. پیش از تغییر نوع گریس، purge کامل انجام دهید.
• برچسب‌گذاری رنگی پمپ‌ها و نازل‌ها برای هر نوع گریس جهت جلوگیری از اشتباه انسانی.
• بازرسی دوره‌ای آب‌بندها؛ هر نشانه شیری‌شدن، کف یا زنگ‌زدگی را جدی بگیرید.
• در سیستم‌های مرکزی، فشار و دبی را با توصیه سازنده تطبیق دهید تا از کم‌کاری یا بیش‌روانی جلوگیری شود.

چک‌لیست فنی: پنج نکته حیاتی برای انتخاب و نگهداری گریس ضدآب در محیط دریایی

• ترکیب را اولویت دهید: برای تماس دائم با آب شور، کلسیم سولفونات کمپلکس اغلب بهترین تعادل آب‌گریزی، EP و ضدخوردگی را ارائه می‌دهد.
• ویسکوزیته پایه را با سرعت و بار هماهنگ کنید: برای شفت‌های کم‌سرعت/پرفشار، 320–460 cSt معمولاً کاراتر از روغن‌های سبک‌تر است.
• شاخص‌های تست را بخواهید: D1264، D4049، D2596، و EMCOR با آب دریا را از تامین‌کننده مطالبه کنید.
• برنامه purge داشته باشید: تزریق دوره‌ای تا خروج مقدار کمی گریس تازه؛ نشتی آب‌بند را به‌محض مشاهده رفع کنید.
• آموزش تیم و ثبت داده: کاربر نهایی باید نوع گریس، بازه استفاده و علائم آلودگی را ثبت کند تا از شکست زودرس پیشگیری شود.

جمع‌بندی: کاهش توقف‌های اضطراری با انتخاب گریس درست

در محیط دریایی جنوب ایران، شکست یاتاقان شفت و مکانیزم سکان، به معنی توقف قایق، هزینه یدک‌کشی و تعمیرات سنگین است. انتخاب «گریس شفت قایق» با پایه مناسب، ویسکوزیته کافی و بسته افزودنی کامل، به‌علاوه برنامه گریس‌کاری منظم و کنترل نشتی، تاثیر مستقیم بر دسترس‌پذیری ناوگان و ایمنی عملیات دارد. موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تامین روانکارهای صنعتی و دریایی، با سبد برندهای معتبر داخلی و مشاوره فنی، کنار شماست تا با انتخاب هوشمندانه، بهره‌وری را افزایش و هزینه‌های پنهان را کاهش دهید.

برای بررسی سبد کامل محصولات مقاوم در رطوبت و نمک، از بخش خدمات و محصولات دریایی موتورازین در حوزه «روانکار صنعتی بندرعباس» دیدن کنید یا با مشاوران ما تماس بگیرید.

پرسش‌های متداول

۱) بهترین گریس برای شفت پروانه قایق کاری در آب شور چیست؟

در اغلب کاربردهای ساحلی جنوب، گریس کلسیم سولفونات کمپلکس به‌دلیل آب‌گریزی عالی، پایداری مکانیکی و ضدخوردگی ذاتی، گزینه اول است. با این حال، شرایط دقیق بار، سرعت، نوع آب‌بند و دمای کارکرد باید در انتخاب نهایی لحاظ شود. همواره TDS محصول را با نیاز تجهیز تطبیق دهید.

۲) هر چند وقت یک‌بار باید گریس‌کاری انجام شود؟

دوره مناسب به ساعات کارکرد، محیط و وضعیت آب‌بند بستگی دارد. برای قایق‌های کاری روزانه، بازه‌های هفتگی یا هر 50–100 ساعت معمول است. پس از رویدادهایی مثل نفوذ آب یا تعمیر آب‌بند، یک نوبت purge کامل انجام دهید و سپس به روال عادی بازگردید.

۳) آیا می‌توان گریس‌های مختلف را با هم مخلوط کرد؟

توصیه نمی‌شود. ترکیب تغلیظ‌کننده‌های متفاوت (کلسیم سولفونات با لیتیم یا آلومینیوم کمپلکس) می‌تواند قوام را تغییر دهد و عملکرد را کاهش دهد. هنگام تغییر نوع، محفظه را تا حد ممکن پاک‌سازی و purge کنید و پیش از بهره‌برداری، وضعیت قوام و نشتی را چک کنید.

۴) نشانه‌های ورود آب به یاتاقان چیست؟

شیری‌شدن رنگ گریس، وجود کف، کاهش قوام، زنگ‌زدگی روی purge و افزایش صدای کارکرد از نشانه‌های معمول هستند. در این حالت، علت نفوذ آب (آب‌بند، لقی، ترک) را رفع و گریس‌کاری اصلاحی انجام دهید. انتخاب گریس با مقاومت بالا در آب‌شستگی کمک‌کننده است.

۵) NLGI 1 بهتر است یا 2؟

NLGI 2 در بسیاری از قایق‌ها استاندارد و همه‌کاره است. با این حال، در سیستم‌های با پمپاژ مرکزی، دمای پایین استارت یا نیاز به نفوذ بیشتر، NLGI 1 می‌تواند مناسب‌تر باشد. تصمیم را با درنظرگرفتن دما، نوع پمپ، فاصله گریس‌خورها و توصیه سازنده اتخاذ کنید.

معرفی موتورازین: موتورازین مرجع تخصصی تامین و توزیع روغن موتور، گریس و روانکار صنعتی در سراسر ایران است. ما سبد کاملی از روانکارهای مقاوم در برابر رطوبت و شرایط دریایی برای قایق‌ها، کشتی‌ها و صنایع بندری ارائه می‌دهیم و با مشاوره فنی و تامین به‌موقع، پشتیبان عملیات شما هستیم.