مقدمه سئو‌سبز: پایداری روانکار در عرشه و اسکله

روانکار ژنراتور عرشه و پمپ اسکله وقتی پای «شرایط رطوبت ساحلی»، مه نمکی و بارهای متغیر به میان می‌آید، دیگر یک انتخاب ساده نیست. در بنادر جنوبی مانند بندرعباس و بوشهر، تفاوت محیط و Duty Profile بین «قایق صیادی» و «یدک‌کش بندری» تعیین می‌کند که از چه روغن هیدرولیک HVLP دریایی، چه گریس ضدآب کلسیم سولفونات و چه بسته افزایشی (AW/EP/Anti-foam/Anti-rust) استفاده شود. هدف این راهنما، ارائه راه‌حل‌های اجرایی و علمی برای کاهش سایش، خوردگی نمکی و توقف ناخواسته است.

پایداری یعنی روانکار بتواند در برابر آب، نمک، شوک مکانیکی، و دماهای موضعی مقاومت کند و همچنان Demulsibility خود را حفظ نماید. ژنراتور عرشه در بسیاری از شناورها منبع برق حیاتی پمپ‌ها و سیستم‌های ناوبری است؛ از کار افتادن آن در دریا مساوی است با ریسک عملیاتی. پمپ اسکله نیز قلب انتقال آب دریا، سوخت و هیدرولیک است؛ نشتی، کاویتاسیون یا خرابی سیل مکانیکی، توقف عملیات بارگیری/تخلیه را به‌دنبال دارد.

ما با تکیه بر تجربه میدانی در جنوب کشور و اصول استاندارد، تفاوت‌های فنی بین دو سناریو «صیادی» و «یدک‌کش» را باز می‌کنیم و برای هرکدام نسخه روانکاری عملیاتی ارائه می‌دهیم. برای مطالعه عمیق‌تر می‌توانید بخش مجله روانکار موتور و صنعتی موتورازین را ببینید.

تفاوت پروفایل کاری: قایق صیادی جنوب vs یدک‌کش بندری

قایق صیادی در آب‌های جنوبی با بار متغیر، موتورهای دیزل کوچک‌تر و سیکل‌های توقف/حرکت زیاد کار می‌کند. ژنراتور عرشه این شناورها معمولاً ۵۰ تا ۱۵۰ kVA است، ساعات کار نامنظم دارد و به‌واسطه لرزش و پاشش نمکی، با آلودگی آب/نمک مواجه می‌شود. بار پمپ‌ها کوتاه‌مدت و تکرارشونده است؛ در لحظه راه‌اندازی، شوک‌های هیدرولیکی و کف‌کردن رایج خواهد بود. چالش اصلی، کنترل کف، جداپذیری آب (Demulsibility) و جلوگیری از زنگ‌زدگی اجزا است.

یدک‌کش بندری با Duty Cycle پیوسته، بار کششی بالا (بولارد پول ۳۰–۶۰ تن) و ساعات کار طولانی شناخته می‌شود. ژنراتور عرشه توان بالاتر دارد و دمای موضعی در محفظه‌ها بالاتر است. پمپ‌های اسکله در عملیات آتش‌نشانی، سوخت‌رسانی یا یدک‌کشی طولانی‌مدت زیر فشار قرار می‌گیرند؛ شوک‌های ناگهانی، تنش برشی بالا، و گرمای طولانی، پایداری برشی روغن و پایداری افزودنی‌ها را به چالش می‌کشد.

در یک جمله، صیادی به روانکاری «انعطاف‌پذیر و مقاوم به آب» نیاز دارد؛ یدک‌کش به روانکاری «استوار با پایداری برشی و ضدشوک» نیازمند است. این تفاوت، انتخاب ویسکوزیته، شاخص ویسکوزیته (VI)، نوع افزایه‌ها و بازه سرویس را تغییر می‌دهد.

روانکاری ژنراتور عرشه: روغن موتور، گیربکس و هیدرولیک HVLP

روغن موتور ژنراتور

در هر دو سناریو، روغن موتور دیزل ژنراتور عرشه باید TBN مناسب گوگرد سوخت محلی داشته باشد و در برابر اکسیداسیون/نیتراسیون پایدار باشد. در جنوب ایران، استفاده از SAE 15W-40 یا 10W-40 با استانداردهای API CI-4/CK-4 (بسته به سن موتور) متداول است. در یدک‌کش با بار پیوسته، پایش TBN و ویسکوزیته هر ۲۵۰–۳۵۰ ساعت ضروری است؛ در صیادی با ساعات پراکنده، هر ۱۵۰–۲۵۰ ساعت.

روغن گیربکس و انتقال توان

برای گیربکس‌های کمکی (PTO) و درایوها، روغن‌های دارای EP و مقاومت برشی بالا توصیه می‌شود. در یدک‌کش، گریدهای با ویسکوزیته بالاتر و پایداری حرارتی قوی‌تر مطلوب‌اند؛ در صیادی، تمرکز روی مقاومت به آبشویی و ضدزنگ پررنگ‌تر است.

روغن هیدرولیک ژنراتور/سیستم‌های مرتبط

روغن هیدرولیک HVLP دریایی با شاخص ویسکوزیته بالا و افزودنی‌های AW/EP، ضدزنگ و Anti-foam انتخاب اول است. Demulsibility باید قوی باشد تا آب دریا سریع جدا شود و توسط تخلیه کف مخزن خارج گردد. برای صیادی معمولاً ISO VG 32 یا 46 پیشنهاد می‌شود تا استارت‌های سرد نسبی و شوک‌های کوتاه‌مدت مدیریت شود؛ برای یدک‌کش، بسته به دما و بار، ISO VG 46 یا 68 همراه با پایداری برشی بالا مناسب است.

نکته: استفاده از تنفس‌گیر (Breather) رطوبت‌گیر با سیلیکاژل، و فیلتر برگشتی با درجه فیلتراسیون مناسب (مثلاً β200≥7 میکرون)، عمر روغن هیدرولیک و پمپ را به‌طور محسوس افزایش می‌دهد.

پمپ اسکله: NPSH، سیل مکانیکی و گریس ضدآب

الزامات هیدرولیکی و NPSH

گرانروی بالا می‌تواند NPSH موردنیاز پمپ را افزایش دهد و در استارت سرد یا جریان متلاطم باعث کاویتاسیون شود. در جنوب کشور با دمای محیط بالا، انتخاب ویسکوزیته باید بین کنترل نشتی (ویسکوزیته کافی) و پیشگیری از کاویتاسیون توازن برقرار کند. روانکار پمپ اسکله باید کف نکند و هوا را به‌سرعت آزاد کند تا پدیده air entrainment رخ ندهد.

سیل مکانیکی و یاطاقان

سیل مکانیکی در تماس مستقیم با آب شور، به گریس یا روغن کمکی با مقاومت شستشو نیاز دارد. گریس ضدآب کلسیم سولفونات با قابلیت ضدخوردگی قوی و چسبندگی بالا برای آب‌بندها و یاتاقان‌های پمپ ایده‌آل است. بسته افزایشی EP/AW از سایش در بارهای شوکی جلوگیری می‌کند. برای سیل‌های الاستومری، سازگاری با NBR/HNBR یا FKM بررسی شود.

Demulsibility و خوردگی نمکی

روغن با Demulsibility قوی، آب را به‌سرعت جدا می‌کند و اجازه می‌دهد سیستم‌های درین آن را تخلیه کنند. در محیط‌های مه‌نمکی، انتخاب مواد ضدخوردگی با ارجاع به شرایط آزمون اسپری نمک (ASTM B117) اهمیت دارد؛ هدف، مقاومت تجهیز و فیلم روغن در برابر مه نمکی است، نه ادعای قبولی رسمی روغن در آن آزمون.

مقایسه فنی: صیادی vs یدک‌کش (گریدها/استانداردها)

در قایق صیادی، تاکید بر کنترل آب و نمک و انعطاف‌پذیری دمایی است؛ در یدک‌کش، تاکید بر پایداری برشی، تحمل شوک و کارکرد طولانی. انتخاب نهایی باید با توجه به توصیه سازنده تجهیزات (OEM)، آزمون میدانی و پایش روغن انجام شود.

پایش وضعیت و برنامه سرویس در شرایط رطوبت ساحلی

OCM و شاخص‌های کلیدی

برنامه OCM (Oil Condition Monitoring) شامل سنجش ویسکوزیته، TBN/TAN (برای روغن موتور)، شمارش ذرات (ISO 4406) و آب کل (Karl Fischer) است. در یدک‌کش، نمونه‌گیری ماهانه یا هر ۲۵۰–۳۵۰ ساعت؛ در صیادی، هر ۱۵۰–۲۵۰ ساعت. مقادیر آب بالاتر از ۵۰۰–۷۰۰ ppm در هیدرولیک، هشدار است و باید ریشه‌یابی نشتی/تنفس‌گیر انجام شود.

ارتعاش، آلتراسونیک و نشتی

پایش ارتعاش یاتاقان پمپ و ژنراتور، تراز کوپلینگ و شنود آلتراسونیک نشتی‌ها، از توقف‌های پرهزینه جلوگیری می‌کند. نشتی‌های ریز در بخش مکش می‌تواند باعث کف و کاویتاسیون شود. هر «وقفه کوتاه» در صیادی، فرصت بازبینی اورینگ‌ها و بست‌ها است؛ در یدک‌کش، برنامه هفتگی ساختاریافته پیشنهاد می‌شود.

تنفس‌گیر و فیلتر

Breather رطوبت‌گیر با سیلیکاژل باید هفتگی چک و در صورت اشباع تعویض شود. فیلتر برگشتی و فشار باید با معیار β نسبت به سایز ذره انتخاب شود. تمیزی هدف برای هیدرولیک معمولاً 18/16/13 (ISO 4406) یا بهتر است؛ رسیدن به این تمیزی با فیلتر مناسب و درین آب ته مخزن ممکن می‌شود.

هشدار عملیاتی: ناسازگاری الاستومر (NBR/HNBR/FKM) با برخی روغن‌های سنتتیک یا افزودنی‌ها می‌تواند تورم یا ترک‌خوردگی ایجاد کند. پیش از تغییر برند/گرید، با سازنده سیل و دیتاشیت روغن تطبیق دهید.

چک‌لیست اجرایی برای تیم‌های اسکله و شناورها

• روغن هیدرولیک HVLP دریایی با VI بالا و پایداری برشی انتخاب کنید؛ برای صیادی ISO VG 32/46، برای یدک‌کش 46/68.
• برای سیل و یاطاقان پمپ از گریس ضدآب کلسیم سولفونات NLGI 2 با EP/AW استفاده کنید؛ بازچربی و گریس‌کاری را طبق زمان‌بندی انجام دهید.
• Breather رطوبت‌گیر را هفتگی بازدید و در صورت تغییر رنگ سیلیکاژل تعویض کنید.
• نمونه‌گیری روغن را طبق OCM انجام دهید؛ آب کل، ویسکوزیته، شمارش ذرات و TBN/TAN را پایش کنید.
• فهرست قطعات یدکی الاستومر سازگار (NBR/FKM) و کیت سیل مکانیکی را آماده و کدگذاری رنگی مایعات را رعایت کنید.
• اپراتورها را در موضوعات Anti-foam، Demulsibility و علائم کاویتاسیون آموزش دهید؛ کف پایدار نشانه نقص افزودنی یا ورود هوا است.
• برای اطلاعات تکمیلی و انتخاب دقیق‌تر گرید، راهنمایی‌های تخصصی Motorazin را دنبال کنید.

پرسش‌های متداول

۱) چرا Demulsibility برای هیدرولیک دریایی حیاتی است؟

Demulsibility یعنی توان روغن در جداکردن سریع آب. در اسکله و دریا، ورود آب شور به مخزن هیدرولیک اجتناب‌ناپذیر است. اگر روغن آب را به‌خوبی جدا نکند، امولسیون پایدار ایجاد می‌شود، فیلم روغن می‌شکند، سایش افزایش می‌یابد و خوردگی تسریع می‌شود. روغن هیدرولیک HVLP با Demulsibility قوی امکان درین آب ته‌مخزن و حفظ عملکرد پمپ را فراهم می‌کند.

۲) تفاوت AW و EP در افزودنی‌ها چیست؟

AW (ضدسایش) برای بارهای مرزی و تماس‌های سبک تا متوسط طراحی شده، درحالی‌که EP (فشار شدید) برای بارهای شوکی و تماس‌های شدید است. در یدک‌کش‌ها با شوک‌های ناگهانی، EP قوی‌تر اهمیت دارد؛ در صیادی با بارهای کوتاه‌مدت، AW کافی است اما وجود EP متوسط برای شرایط اضطراری مفید خواهد بود.

۳) آیا افزایش ویسکوزیته همیشه بهتر است؟

خیر. ویسکوزیته بالاتر نشتی را کم می‌کند اما NPSH موردنیاز پمپ را افزایش داده و ریسک کاویتاسیون را بالا می‌برد. باید بین کنترل نشتی و پیشگیری از کاویتاسیون تعادل برقرار شود. انتخاب ISO VG 32/46 برای صیادی و 46/68 برای یدک‌کش معمولاً توازن مناسبی ایجاد می‌کند.

۴) در محیط نمکی، چه گریسی برای سیل مکانیکی مناسب‌تر است؟

گریس ضدآب کلسیم سولفونات NLGI 2 به‌دلیل چسبندگی عالی، مقاومت شستشو و ضدخوردگی ذاتی، گزینه اول برای سیل‌های در معرض آب شور است. بسته افزایشی EP/AW از سایش در راه‌اندازی جلوگیری می‌کند. در کارکردهای طولانی یدک‌کش، انتخاب گریس با پایداری اکسیداسیون و نقطه قطره‌ای بالاتر توصیه می‌شود.

۵) چگونه از کف کردن روغن هیدرولیک جلوگیری کنیم؟

انتخاب Anti-foam مناسب (معمولاً سیلیکونی با دوز بهینه)، طراحی برگشت آرام به مخزن، آب‌بندی مکش برای جلوگیری از ورود هوا، و حفظ سطح تمیزی (ISO 4406) کلیدی است. کف پایدار می‌تواند نشان‌دهنده آلودگی یا اشباع افزودنی باشد؛ در این صورت OCM و فیلتر/تعویض روغن را بررسی کنید.

جمع‌بندی: «روانسازیِ پایدار، عملیاتِ بی‌وقفهٔ اسکله» و نقش موتورازین

قایق صیادی و یدک‌کش بندری دو دنیای متفاوت از منظر روانکاری‌اند. اولی به روغن هیدرولیک HVLP با Demulsibility قوی و گریس ضدآب نیاز دارد تا در برابر پاشش نمک و توقف/حرکت دوام بیاورد؛ دومی به پایداری برشی، EP قوی و بازه سرویس بلند برای ساعات کار مداوم. نسخه واحد برای هر دو سناریو کارا نیست. پایش منظم، تنفس‌گیر رطوبت‌گیر و توجه به سازگاری الاستومر، ستون‌های «روانسازیِ پایدار» هستند.

موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تأمین و توزیع روغن موتور و روانکار صنعتی در سراسر ایران، در انتخاب گریدهای دریایی، طراحی برنامه OCM، و پشتیبانی لجستیکی بنادر جنوبی کنار شما است. برای دریافت مشاوره فنی و مطالعه راهنماهای کاربردی به مجله موتورازین سر بزنید یا از طریق وب‌سایت با ما در تماس باشید. هدف ما، عملیات بی‌وقفه عرشه و اسکله با کمترین توقف ناخواسته است.