مقدمه: چرا چکلیست روانکار برای Maintenance Hangar حیاتی است؟
انتخاب و استفادهٔ درست از روانکارها در آشیانهٔ نگهداری (Maintenance Hangar) مستقیمترین تأثیر را بر ایمنی پرواز، کاهش سایش، و طول عمر قطعات دارد. «چکلیست روانکار برای Maintenance Hangar» کمک میکند کارگاهها و تیمهای لاین، بدون آزمونوخطا، روانکار صحیح را برای جکها و سیستمهای هیدرولیک، لولا و مفصل بال، و بلبرینگ چرخها انتخاب کنند.
در شرایط عملیاتی ایران از گرمای اهواز تا سرمای همدان و گردوخاک مناطق مرکزی پایداری دمایی، مقاومت در برابر اکسیداسیون و سازگاری شیمیایی روانکارها اهمیت دوچندان دارد. این مقاله با رویکرد کاربردی، نکات انتخاب، جدول مقایسه و یک چکلیست دورهای قابل اجرا را ارائه میدهد تا ریسک خطای انسانی کم و استانداردهای تعمیر و نگهداری شما قابلاتکا شود.
- افزایش قابلیت اطمینان (Reliability) و دسترسپذیری ناوگان
- کاهش توقفهای ناخواسته و هزینهٔ تعویض قطعات
- بهبود سازگاری شیمیایی و جلوگیری از خرابی درزگیرها و رنگ
- مستندسازی روشن و قابل ممیزی برای بازرسیها
اصول انتخاب روانکار: ویسکوزیته، سازگاری شیمیایی و استاندارد
برای هر نقطهٔ روانکاری، ابتدا «شرایط کارکرد» را تعریف کنید: دما، بار، سرعت، آلودگی محیطی و سازگاری مواد (لاستیک، آلیاژ آلومینیوم، کامپوزیتها). سپس «استاندارد/اسپک» مرجع (مانند MIL-PRF) و الزامات سازنده (AMM/CMM/SRM) را چک کنید. ویسکوزیته مناسب (کینماتیک cSt یا گرید NLGI در گریسها)، افزودنیهای ضدسایش/ضدخوردگی، و نقطهٔ ریزش/چکه از معیارهای اصلیاند. اشتباه رایج، جایگزینی سیال یا گریس «ظاهراً مشابه» است که میتواند به تورم لاستیکها، نرمشدن شیلنگها یا کندهشدن پوشش رنگ منجر شود.
- همواره یک روانکار = یک کاربرد مشخص؛ مخلوطکردن اکیداً ممنوع مگر با تأیید سازنده.
- به دمای استارت سرد صبحگاهی و داغشدن بعد از پرواز توجه کنید.
- سازگاری با آببندیها: NBR، EPDM، FKM هرکدام رفتار متفاوتی دارند.
- رهگیری بچ نامبر/لات و تاریخ انقضا برای ردیابی کیفیت ضروری است.
همیشه مرجع نهایی، دستورالعمل سازنده (AMM/CMM) است؛ این راهنما رویکرد عملی مکمل برای استانداردسازی کار در آشیانه ارائه میکند.
روانکاری جکها و تجهیزات هیدرولیک: از MIL-PRF-5606 تا Skydrol
در آشیانهها معمولاً با دو خانوادهٔ روغن هیدرولیک مواجه میشوید: معدنی با استانداردی مانند MIL-PRF-5606 و فسفاتاستری مانند خانوادهٔ Skydrol. سیالهای معدنی معمولاً با NBR سازگارند، روانروی خوبی در دمای پایین دارند و نگهداشت سادهتری میطلبند. در مقابل، سیالهای فسفاتاستری مقاومت عالی در برابر آتش دارند اما با برخی الاستومرها (مثل NBR) و پوششهای رنگی سازگار نیستند و نیازمند سیلهای خاص (مثل EPDM) و رنگهای مقاوم هستند.
نکات کلیدی انتخاب سیال هیدرولیک در آشیانه
- پایداری دمایی: برای اقلیمهای سرد، سیال با ویسکوزیتهٔ مناسب و نقطهٔ ریزش پایین انتخاب کنید.
- سازگاری مواد: قبل از استفاده از Skydrol روی جک یا GSE، نوع اورینگ/شلنگ را بررسی کنید.
- کنترل آلودگی: آب و ذرات جامد دشمن پمپها و سرووها هستند؛ فیلتر مناسب و نمونهگیری دورهای کلیدی است.
- ایمنی: فسفاتاسترها میتوانند پوست و چشم را تحریک کنند؛ PPE و مدیریت نشت جدی گرفته شود.
در جکهای زمینی و تجهیزات GSE، اگر سیال با استاندارد OEM مشخص شده، از معادلسازی خودسرانه پرهیز کنید. اختلاف کوچک در ویسکوزیته میتواند نرخ نشتی یا عملکرد شیر اطمینان را تغییر دهد.
گریسهای لولا و مفصل بال: دما، بار و سازگاری با آلومینیوم
مفصل بال، لولاهای کانارد/فلپ/اِلِرون و پینها تحت بار ضربهای و لرزشاند؛ گریس مناسب باید فیلم پایداری ایجاد کند، در برابر آب و مواد ضدیخ مقاوم باشد و در دمای پایین سفت نشود. پایهٔ لیتیوم-کمپلکس یا پلییوریا با افزودنیهای ضدسایش (گاهی MoS2 برای سطوح لغزشی) متداول است. برای سازگاری با آلیاژ آلومینیوم و بوشهای متفاوت (مثلاً برنز)، گریسهایی با خاصیت ضدخوردگی و فاقد افزودنیهای خورنده انتخاب کنید.
سازگاری با الاستومر و آلیاژ
- از گریسهایی که با لاستیکهای آببندی مفصل واکنش نشان میدهند پرهیز کنید؛ برگهٔ دادهٔ فنی (TDS) را بخوانید.
- دمای کارکرد پیشنهادی را با پراکنش دمای شهر محل عملیات (مثلاً تبریز سرد، بندرعباس گرم) تطبیق دهید.
- اگر OEM استانداردی مانند MIL-PRF-81322 یا MIL-PRF-23827 را الزام کرده، همان را رعایت کنید.
روانکار برای چرخ دماغه و بلبرینگ چرخ اصلی
بلبرینگ چرخها در سرعت دورانی بالا و شوکهای فرود کار میکنند؛ گریس باید برشپذیری، پایداری مکانیکی و مقاومت حرارتی مناسبی داشته باشد. برای اقلیمهای متغیر ایران، گریس با گرید NLGI 2 و نقطهٔ چکه بالا انتخاب امنی است. روی چرخ دماغه، مقاومت به آب و آلودگی جادهای اهمیت بیشتری دارد، در حالیکه روی چرخ اصلی، کنترل دما و کمترین مقاومت غلتشی اولویت است. از تمیزکاری دقیق (Solvent مناسب)، خشککردن کامل، و میزانگذاری یکنواخت گریس پیروی کنید تا از گرمشدن بیش از حد و خرابی زودرس جلوگیری شود.
- به Bleed و Oil Separation گریس توجه کنید تا از نشت به ترمزها جلوگیری شود.
- هرگز گریسهای با پایهٔ شیمیایی متفاوت را مخلوط نکنید (مثلاً لیتیوم با پلییوریا).
- گردوخاک را با درپوش و مدیریت ابزار مهار کنید؛ ورود ذرات سیلیس باعث پیتینگ میشود.
جدول مقایسهای: نوع روانکار، ویسکوزیته، سازگاری و کاربرد
| نوع روانکار | ویسکوزیته/گرید | سازگاری شیمیایی (نمونه) | کاربرد متداول در آشیانه |
|---|---|---|---|
| سیال هیدرولیک معدنی (مثال: MIL-PRF-5606) | کینماتیک در 40°C: معمولاً حوالی 14–16 cSt | معمولاً سازگار با NBR؛ با EPDM معمولاً ناسازگار؛ با آلومینیوم سازگار | جکهای هیدرولیک زمینی، برخی سامانههای هیدرولیک قدیمی |
| سیال هیدرولیک فسفاتاستر (خانوادهٔ Skydrol) | کینماتیک در 38–40°C: معمولاً حدود 10–15 cSt | نیازمند الاستومرهای سازگار مانند EPDM؛ با NBR/برخی رنگها ناسازگار | سامانههای هیدرولیک مقاوم به آتش؛ الزامات ایمنی بالاتر |
| گریس مفصل بال (پایه لیتیوم/پلییوریا، با افزودنی ضدسایش) | NLGI 2؛ ویسکوزیته روغن پایه معمولاً 100–200 cSt@40°C | عموماً سازگار با آلومینیوم و برنز؛ بررسی سازگاری با الاستومر ضروری | لولاها، پینها، سطوح متحرک بال و سکان |
| گریس بلبرینگ چرخ (استانداردهای متداول مانند MIL-PRF-81322) | NLGI 2؛ نقطهٔ چکه بالا، پایداری برشی عالی | سازگاری با فولاد، آلیاژها؛ بررسی سازگاری با آببندی چرخ | بلبرینگ چرخ اصلی و چرخ دماغه |
| روغن جک/پمپ GSE (ISO VG 15/22 برحسب توصیهٔ OEM) | ISO VG 15 یا 22 (وابسته به اقلیم و نقشهٔ سازنده) | مطابق نوع سیل جک؛ تطبیق با لاستیک و رنگ بررسی شود | جکهای بالابر، تسترهای هیدرولیک، ترالیها |
مقادیر فوق «تیپیکال» هستند و باید با TDS/AMS/MIL دقیق و سند OEM تطبیق داده شوند.
چکلیست سرویس روانکاری دورهای (قابل بومیسازی برای ایران)
هر 50 ساعت پرواز یا ماهانه (هرکدام زودتر)
- بازرسی نشتی و سطح سیال در جکها و GSE؛ نمونهگیری بصری (رنگ/بوی غیرعادی، آبزدگی).
- پاکسازی و گریسکاری لولاهای بال/سکان با گریس مشخصشده؛ حذف گریس کهنه پیش از شارژ.
- بازرسی بلبرینگ چرخ دماغه: صدای غیرعادی، لقی، آلودگی؛ افزودن گریس در صورت نیاز.
- کنترل گشتاور پینها پس از گریسکاری و ثبت در لاگ.
هر 100–150 ساعت
- تعویض فیلترهای هیدرولیک GSE/تسترها طبق شاخص افت فشار.
- نمونهگیری سیال و ارسال برای تحلیل ساده (ذرات/آب) در صورت امکان.
- بازرسی وضعیت آببندیها (NBR/EPDM) نسبت به تورم/ترک.
هر 200–300 ساعت یا فصلی
- تخلیه و شارژ مجدد سیال جکهای پرکار با شستوشوی داخلی طبق OEM.
- دمونتاژ، تمیزکاری با حلال مجاز و ریپک بلبرینگهای چرخ اصلی.
- بازبینی ضخامت فیلم گریس در مفصلهای پرتنش و ارزیابی سایش.
پس از رویداد/شرایط خاص
- پس از باران شدید/نفوذ آب: چک آلودگی آب در سیال و تعویض در صورت لزوم.
- پس از عملیات در محیط گردوغبار: تمیزکاری عمیق لولاها و تعویض گریس آلوده.
خطاهای رایج، چالشها و راهحلهای عملی
- مخلوطکردن سیالها: به ناسازگاری شیمیایی و تورم اورینگ منجر میشود؛ سیستم را کاملاً تخلیه و فلاش کنید.
- پر کردن بیشازحد گریس: افزایش دما و فشار داخلی بلبرینگ؛ راهحل: میزانگذاری طبق AMM و استفاده از گریسگان کالیبره.
- عدم مستندسازی: سرویسهای دوبارهکاری و خطای انسانی؛ راهحل: برگهٔ چکلیست و تگگذاری هر پورت/نیپل گریس.
- آلودگی متقاطع ابزار: برای هر خانوادهٔ روانکار، شلنگ/گریسگان رنگی و برچسبدار مجزا تعریف کنید.
- نادیدهگرفتن اقلیم: تغییر گرید با فصل؛ راهحل: برنامهٔ زمستانه/تابستانه با بازهٔ دمای هدف.
ابزار، برچسبگذاری و مستندسازی برای آشیانه منظم
کیفیت روانکاری به اندازهٔ خود روانکار، به ابزار و نظم شما وابسته است. گریسگان با نازل قفلشونده، پمپهای دستی با فیلتر ریز، ظرفهای سیلدار رنگکدگذاریشده و پارچههای بدون پرز، ریسک ورود آلودگی را کم میکنند. هر نیپل گریس و درپورت سرویس را با کد روانکار مجاز و تاریخ آخرین سرویس برچسبگذاری کنید. در نرمافزار نگهداری یا برگهٔ خدمات، شمارهٔ بچ روانکار، مقدار مصرف و نام تکنسین را ثبت نمایید تا در ممیزیها و ریشهیابی خرابیها قابل اتکا باشد.
- استاندارد کردن اتصالات سریع و کپهای ضدغبار
- آموزش کوتاه ایمنی و سازگاری مواد برای هر شیفت
- چکهای همکار-همتا (Peer Check) در نقاط حساس پروازی
جمعبندی: نقش نظم روانکاری در ایمنی پرواز
نظم در روانکاری یعنی کاهش سایش، جلوگیری از نشت و عملکرد پیشبینیپذیر قطعات در پرواز. از انتخاب آگاهانهٔ سیال هیدرولیک (بین معدنی و فسفاتاستر) تا انتخاب گریس مناسب مفصل بال و بلبرینگ چرخ، هر تصمیم مبتنی بر استاندارد و چکلیست، ضریب ایمنی را بالا میبرد. با تکیه بر این چکلیست و جدول مقایسه، آشیانهٔ شما میتواند سرویسهای دورهای را یکنواخت و قابل ممیزی اجرا کند. موتورازین بهعنوان مرجع تأمین و توزیع روانکار و ارائهٔ مشاورهٔ فنی در سراسر ایران، آماده است تا متناسب با ناوگان و اقلیم عملیاتی شما، انتخاب درست روانکارهای هوایی و GSE را تسهیل کند.
پرسشهای متداول
آیا میتوان سیال هیدرولیک معدنی را با فسفاتاستر جایگزین کرد؟
بدون تأیید سازنده خیر. سیالهای فسفاتاستر با برخی الاستومرها و رنگها ناسازگارند و نیازمند سیلها و پوششهای ویژهاند. برای تغییر خانوادهٔ سیال، باید سیستم بهطور کامل تخلیه، فلاش و قطعات ناسازگار تعویض شوند. همواره به AMM/CMM مراجعه کنید و از اختلاط جزئی نیز پرهیز نمایید.
چه گریسی برای مفصل بال مناسب است؟
گریس با گرید NLGI 2 و افزودنی ضدسایش/ضدخوردگی، مطابق استاندارد و توصیهٔ OEM. در اقلیمهای سرد، نسخههای Low-Temperature (مثلاً با روغن پایهٔ سنتتیک) مزیت دارند. اگر مفصل دارای الاستومر خاصی است، سازگاری شیمیایی گریس را در TDS بررسی کنید و از مخلوطکردن پایههای مختلف خودداری نمایید.
برای بلبرینگ چرخ، هر چند وقت یکبار گریسکاری کنیم؟
بازه به نوع هواپیما و AMM بستگی دارد؛ اما در بسیاری از ناوگان، بازبینی در بازههای 100–200 ساعت یا فصلی رایج است. علائم آلودگی، صدا یا افزایش دما، بازهٔ سرویس را کوتاهتر میکند. حتماً گریس قدیمی را پاکسازی کامل کرده و با مقدار مشخص OEM ریپک انجام دهید.
چگونه از آلودگی متقاطع گریسها جلوگیری کنیم؟
برای هر نوع گریس، گریسگان و شلنگ اختصاصی با رنگ و برچسب مشخص تعریف کنید، نیپلها را کدگذاری کنید و ابزار عمومی را پس از هر استفاده تمیز نمایید. انبارش جداگانه، درپوشهای ضدغبار و ثبت مصرف در لاگ سرویس به جلوگیری از اختلاط کمک میکند.
در آشیانههای ایران چه نکتهٔ بومی مهم است؟
گردوغبار و دامنهٔ دمایی بالا چالش اصلیاند. انتخاب گریس با مقاومت به آب و آلودگی و سیال با ویسکوزیته مناسب فصل، تعویض/نظافت بهموقع فیلترها و استفاده از درپوشها و پارچهٔ بدون پرز، عملکرد قابل اتکایی در اقلیم ایران فراهم میکند.
