در واحدهای هیدرو، هر قطره روغن اگر در جای درست نباشد، میتواند به مشکلی بزرگ تبدیل شود: از خطر آلودگی جریان پاییندست تا آسیب به یاتاقانهای حساس ژنراتور. این مقاله با تمرکز بر «روغن یاتاقان ژنراتور هیدرو» و «سیلروغن نیروگاه برقآبی»، و با تکیه بر تجربه میدانی در شرایط مرطوب، پرلرزش و بار پیوسته سد کارون، یک مسیر عملی برای نگهداری سبز و پایدار ارائه میدهد. مخاطب این نوشته مهندسین بهرهبرداری، تعمیرات و HSE نیروگاههای آبی سراسر ایران هستند.
نقش سیلروغن در نیروگاه برقآبی و درسهای سد کارون
سیلروغن، مرز حیاتی میان روغن و آب در ژنراتور هیدرو است. وظیفه آن جلوگیری از نشت روغن به سمت توربین/آبگیر و ممانعت از نفوذ آب به سامانه یاتاقان است. در سد کارون، رطوبت بالا، مه دائمی و تغییرات فشار محوطه زیرزمینی، سیلها را به نقطه تمرکز نگهداری بدل میکند. هر نشتی کوچک، علاوه بر ریسک زیستمحیطی، نشانگر مسئلهای پنهان مانند ساییدگی محور (shaft wear)، خطای نصب لبیریکیشن رینگ، یا کهنگی الاستومرهاست.
- وظایف کلیدی: نگهداشت فشار تفاضلی، آببندی بر روی شفت پولیششده، و مدیریت برگشت روغن.
- ریسکهای رایج: آلودگی آب در روغن، افت سطح روغن و کاهش لزجت موثر، تشکیل امولسیون و زنگزدگی.
- اقدامات میدانی در کارون: بازبینی دورهای لبههای سیل، کنترل خط شعاعی شفت و بازرسی grooveها و drainها.
سیلروغن سالم یعنی دو برد همزمان: حفاظت محیطی و افزایش عمر یاتاقان. هر نشتی را بهعنوان «هشدار سیستمی» جدی بگیرید.
کیفیت گریس و روغن یاتاقان: انتخاب هوشمند برای شرایط ایران
انتخاب روغن و گریس برای یاتاقان ژنراتور هیدرو باید بر مبنای طراحی سازنده (OEM)، دمای کاری، سرعت شفت، و احتمال تماس با رطوبت باشد. در واحدهای بزرگ هیدرو، یاتاقانها عمدتاً با روغن گردشدار تغذیه میشوند و «گریس» نقش تکمیلی در کوپلینگها یا یاتاقانهای کمکی دارد. تجربه میدانی سد کارون نشان میدهد سه ویژگی کیفیتی در ایران حیاتیاند: ضدزنگ و ضدخوردگی قوی، جدایش آب (demulsibility) بالا، و پایداری اکسیداسیون در بار پیوسته.
روغن مناسب برای یاتاقان ژنراتور هیدرو
- ویسکوزیته: طبق توصیه OEM؛ در عمل اغلب رنجهای ISO VG 32–68 برای سامانههای توربینی/یاتاقانهای ژنراتوری رایجاند. انتخاب نهایی با آنالیز دمای کارکرد و کلیرنس انجام شود.
- افزودنیها: R&O (ضداکسیداسیون و ضدزنگ)، ضدکف، و بهبوددهنده جدایش آب. وجود قابلیت فیلترپذیری و تمایل کم به تشکیل لاک از مزایای مهم است.
- سازگاری با سیل: بررسی سازگاری شیمیایی با الاستومرهای سیل (NBR، FKM و…) برای جلوگیری از تورم/سختشدگی.
گریس در نقاط کمکی
- بیساویل و غلیظکننده: برای دما و رطوبت بالا، پلیاوره یا لیتیوم کمپلکس با NLGI 2 و مقاومت به آب شستشو گزینههای متداولاند.
- افزودنی ضدسایش/ضدفشار: فقط در صورت توصیه سازنده؛ از ناسازگاری با سطوح نرم و بابیٹ پرهیز شود.
- پرهیز از مخلوطکردن: گریسهای با غلیظکننده متفاوت را ترکیب نکنید؛ ریسک نرمشدن و نشتی افزایش مییابد.
برای انتخاب و تامین مطمئن، صفحه روانکار نیروگاه برقآبی را ببینید؛ تیم موتورازین با پوشش کشوری و تجربه نیروگاهی، برند و گرید مناسب شرایط شما را معرفی میکند.
پایش دما و لرزش در ژنراتورهای آبی
پایش دما و لرزش، زبان مشترک سلامت یاتاقان و سیلروغن است. افزایش دمای یاتاقان میتواند از کمبود دبی روغن، آلودگی آب، یا بار نامتقارن ناشی شود. لرزش نیز اغلب پیشدرآمد مشکلاتی مانند نابالانسی روتور، هممحوری نامناسب، یا فرسایش مسیر روغن و پدهاست. در سد کارون، نوسان بار و رطوبت محیطی، دادههای دما و لرزش را حساستر میکند و نیاز به خط مبنای دقیقتری دارد.
دما: خطوط مبنا و آستانهها
- خط مبنا را پس از راهاندازی پایدار هر واحد ثبت کنید؛ اختلاف 5–10 درجه نسبت به حالت تثبیتشده، نشانهای برای بررسی است (آستانههای قطعی را از OEM و استاندارد داخلی بگیرید).
- پایش نقطهای و پیوسته: ترکیب RTD/ترموکوپل با ترموی تصویری در بازدیدهای دورهای، تصویر کاملتری میدهد.
- دماسنجی سیل: دمای محفظه سیل و برگشت روغن را نیز اندازهگیری کنید؛ امولسیون بهسرعت دما را بالا میبرد.
لرزش: فرکانس، دامنه و تشخیص
- آنالیز طیفی لرزش بههمراه ترندینگ RMS، برای تفکیک نابالانسی، هممحوری و شلبستها مؤثر است.
- رویدادنگار: هر افزایش ناگهانی لرزش را با تغییرات دبی روغن، فیلترها و دمای محیط تطبیق دهید.
- همکاری تیمی: نتایج لرزش را کنار گزارش آنالیز روغن (ذرات و فلزات) تفسیر کنید تا تصویر ریشهای بسازید.
برنامه PM در نیروگاه آبی: از پایش تا اقدام اصلاحی
نگهداری پیشگیرانه (PM) در ژنراتور هیدرو باید ترکیبی از بازرسیهای چشمی، آزمونهای تحلیلی و اقدامات اصلاحی سبک باشد. در سد کارون، برنامههای موفق سه گام را رعایت میکنند: استانداردسازی، مستندسازی و تامین بهموقع اقلام.
چرخههای پیشنهادی (نمونه)
- روزانه: چکلیست اپراتوری (سطح و فشار روغن، نشتی سیل، دما/لرزش کلیدی).
- هفتگی: پاکسازی هواکشها و تنفسگاهها، کنترل سلامت فیلترها، نمونهبرداری نقطهای آب در روغن.
- ماهانه/فصلی: نمونه آنالیز کامل روغن (ویسکوزیته، TAN، آلودگی ذرهای ISO 4406، آب به روش Karl Fischer، فلزات به روش ICP، شاخص جدایش آب)، کالیبراسیون سنسورها.
- سالانه: بازدید سیل و شفت، کنترل خطی و بیضوی بودن نشیمنها، ارزیابی سیستم تهویه و هیترهای ضدتراکم.
مستندسازی و تامین
- تکنسخه حقیقت: همه قرائتها، آلارمها، نتایج آنالیز و اقدامات در یک داشبورد نگهداری ثبت شود.
- برنامه تامین: حداقل موجودی ایمن برای روغن/گریس، فیلتر و قطعات مصرفی سیل تعریف کنید. برای سایتهای دور از شهر، از پوشش تأمین روانکار در سایتهای آبی دور از شهر استفاده کنید.
- همراستاسازی با HSE: دستورالعمل مدیریت نشتی و جمعآوری روغن را تمرین و بازبینی کنید.
خرابیهای پرتکرار و نشانههای هشدار در یاتاقان و سیلروغن
پیش از توقفهای پرهزینه، علائم بهظاهر کوچک به ما هشدار میدهند: تغییر رنگ روغن، حبابزایی غیرمعمول، افزایش دمای موضعی یا رطوبت در تنفسگاه. جدول زیر، چکیدهای از خرابیهای رایج یاتاقان ژنراتور هیدرو و سیلروغن، نشانهها و اقدامهای سریع پیشنهادی را نشان میدهد. آستانهها و روشهای دقیق باید بر اساس توصیه OEM و دستورالعمل داخلی هر نیروگاه تعیین شوند.
| خرابی پرتکرار | علتهای محتمل | نشانههای هشدار | اقدام فوری/اصلاحی |
|---|---|---|---|
| افزایش غیرعادی دمای یاتاقان | کاهش دبی روغن، گرفتگی فیلتر، ویسکوزیته نامناسب، بار نامتقارن | دما 5–10 درجه بالاتر از خط مبنا، بوی لاک/اکسیداسیون | بررسی پمپ/فیلتر، نمونهبرداری روغن، تنظیم بار و هممحوری |
| آلودگی آب در روغن | نشتی سیلروغن، تنفسگاه باز در رطوبت بالا، کندانس | کدری/شیرگونگی روغن، امولسیون، افزایش لرزش | رفع نشتی سیل، تعویض/خشککردن روغن، نصب دیسکانت/هیتر |
| سایش شفت در ناحیه سیل | زبری یا فلاشینگ ناکافی، آفست شفت، مواد ناسازگار با الاستومر | نشتی تدریجی، افت فشار سیل، ذرات فلزی ریز در آنالیز | پولیش یا روکش شفت، تنظیم هممحوری، تعویض اجزای سیل |
| کفکردن/هوابرداری ضعیف | افزودنی نامناسب، سطوح برگشت ناصاف، ارتعاش زیاد | حباب در سایتگلس، صدای پمپ، نوسان سطح | تعویض روغن با R&O مناسب، اصلاح برگشت، کنترل لرزش |
| گریسکمبود در نقاط کمکی | فواصل روانکاری طولانی، مسدودشدن مسیر | افزایش دمای موضعی، صدای غیرعادی | گریسکاری با مقدار/نوع صحیح، بازکردن مسیر |
| اکسیداسیون و لاکزدگی | دمای بالا و طولانی، آلودگی، طول عمر بیش از حد روغن | تیرهشدن روغن، بوی تند، چسبندگی | تعویض روغن، فلاشینگ سامانه، بهبود خنککاری |
چکلیست بازدید روزانه واحد هیدرو
این چکلیست مختصر، برای اپراتور شیفت طراحی شده تا با کمترین زمان، بیشترین اطمینان از سلامت یاتاقان و سیلروغن فراهم شود:
- سطح روغن: مقایسه با نشانه مجاز و بررسی نوسان غیرمعمول در سایتگلس.
- نشتی سیل: کنترل چشمی پیرامون شفت و مسیر برگشت؛ هر اثر قهوهای/شیری را ثبت کنید.
- دما: ثبت دمای یاتاقان و مقایسه با خط مبنا؛ هر افزایش محسوس را علامتگذاری کنید.
- لرزش: مشاهده شاخص RMS/آلارم سیستم؛ در صورت هشدار، اطلاع به نگهداری.
- صدای پمپ و حباب: گوشدادن به کاویتاسیون/هوابندی ضعیف.
- فیلتر: اختلاف فشار ورودی/خروجی؛ نزدیک آستانه، برنامه تعویض را فعال کنید.
- رنگ و شفافیت روغن: وجود کدری یا کف پایدار را گزارش کنید.
- تنفسگاه و تهویه: خشک بودن دیسکانت، باز بودن مسیرها.
- ایمنی: بررسی وضعیت spill kit، سینیهای جمعآوری، و دسترسی ایمن.
- ثبت و اعلام: ورود همه مشاهدات در فرم شیفت و تماس با تعمیرات عنداللزوم.
پرسشهای متداول
1.چه زمانی باید ویسکوزیته روغن یاتاقان ژنراتور هیدرو را تغییر دهیم؟
تغییر ویسکوزیته تنها با پشتوانه داده انجام شود: اگر دمای کارکرد در محدوده پایدار بالا میماند، افت فشار پمپ یا سایش غیرعادی مشاهده میشود و آنالیز روغن نشاندهنده اکسیداسیون/برشی است، با ارجاع به توصیه OEM و آزمون میدانی محدود، میتوان یک گرید بالاتر/پایینتر را بررسی کرد. تغییر شتابزده، میتواند به کاویتاسیون پمپ یا فیلم ناکافی منجر شود.
2.آیا افزودنیهای EP برای همه یاتاقانهای هیدرو مناسباند؟
خیر. بسیاری از یاتاقانهای ژنراتوری با سطوح نرم یا بابیت، به افزودنیهای EP قوی حساساند. در این کاربردها، روغنهای R&O با ضدزنگ/ضداکسیداسیون مناسب و جدایش آب بالا ترجیح دارند. همیشه برگه داده فنی سازنده و OEM را بررسی کنید و تنها در نقاطی که بار مرزی تایید شده وجود دارد از EP استفاده کنید.
3.چگونه با امولسیون روغن در محیطهای مرطوب مانند کارون مقابله کنیم؟
اولویت با حذف منبع ورود آب است: رفع نشتی سیل، بهبود تنفسگاه با دیسکانت و فعالکردن هیترهای ضدتراکم. سپس با آنالیز آب (Karl Fischer) درباره تعویض یا خشککردن تصمیم بگیرید. انتخاب روغن با demulsibility بالا و برنامه فلاشینگ هدفمند، زمان بازیابی را کوتاه میکند.
4.فرکانس نمونهبرداری روغن در واحدهای بارپیوسته چیست؟
برای واحدهای بارپیوسته، نمونه ماهانه نقطه شروع مناسبی است. در دورههای بار متغیر یا پس از تعمیرات، نمونه تکمیلی هفتگی توصیه میشود. نتایج را با دما، لرزش و رویدادها (تعویض فیلتر/نشتی) همبسته کنید تا تصمیمهای PM بهینه شوند. دستورالعمل داخلی و سطح بحرانی بودن واحد، فرکانس نهایی را تعیین میکند.
5.نشانههای اولیه خرابی سیلروغن چیست؟
افزایش تدریجی مصرف روغن جبرانی، رطوبت بالاتر در آنالیز، آلودگی اطراف شفت و افت فشار محفظه سیل. تغییر رنگ به شیری و کف پایدار نیز هشدار است. بازدید چشمی روزانه و ثبت دقیق روند، سریعترین راه برای کشف زودهنگام است.
جمعبندی
در نگهداری ژنراتور هیدرو، «روغن یاتاقان ژنراتور هیدرو» و «سیلروغن نیروگاه برقآبی» دو محور پایداریاند: یکی سلامت فنی را تضمین میکند و دیگری تعهد زیستمحیطی را. تجربه سد کارون نشان میدهد با انتخاب درست روغن/گریس، پایش دقیق دما و لرزش، و اجرای یک PM منظم، میتوان هم هزینه توقف را کاهش داد و هم ریسک نشت را مدیریت کرد. برای انتخاب و تامین بهموقع، از صفحه روانکار نیروگاه برقآبی دیدن کنید و اگر سایت شما دور از شهر است، روی پوشش تأمین روانکار در سایتهای آبی دور از شهر حساب باز کنید. برای یادگیری عمیقتر نیز مجله موتورازین همراه شماست.
موتورازین؛ شریک فنی شما در تامین و توزیع روغن موتور و روانکار صنعتی در سراسر ایران از کارون تا هر سایتی که آب، برق و اعتماد میطلبد.
