در عملیات صید صنعتی و کار روی عرشه شناورهای کاری، وینچ‌ها و جرثقیل‌های عرشه تحت چرخه‌های کاری شوک‌دار (شروع/توقف ناگهانی، بارهای دینامیک طناب و قلاب)، گرمای محیطی بالا (به‌ویژه در جنوب ایران) و ریسک آلودگی آب‌نمک قرار دارند. در چنین شرایطی، انتخاب صحیح روغن هیدرولیک نه‌تنها به بازده و عمر تجهیز کمک می‌کند، بلکه امنیت و تداوم عملیات را تضمین می‌کند. این راهنما با تمرکز بر «روغن هیدرولیک وینچ صید و جرثقیل عرشه» معیارهای کلیدی مانند پایداری حرارتی، مقاومت در برابر بار ضربه‌ای و کنترل کف را به‌صورت کاربردی مرور می‌کند.

الزامات روغن هیدرولیک دریایی (HVLP، HLPD)

سیستم‌های هیدرولیک دریایی عموماً به سیالاتی نیاز دارند که در برابر دمای بالا و نوسان بار عملکرد پایدار داشته باشند و در عین حال نسبت به ورود آب و نمک مقاوم بمانند. دو رده رایج که در عرشه با موفقیت استفاده می‌شوند عبارت‌اند از HVLP و HLPD:

• HVLP: روغن هیدرولیک ضدسایش با شاخص گرانروی بالا (DIN 51524-3). مناسب برای نوسان دمایی و حفظ فیلم روغن در بارهای پیک؛ جدایش آب (Demulsifying) خوب.
• HLPD: روغن هیدرولیک ضدسایش با افزودنی‌های شوینده/پراکننده (Detergent/Dispersant) مطابق DIN 51524-2 با رفتار «آب‌پذیر کنترل‌شده». برای محیط‌های با ورود مقطعی آب که امکان درین منظم محدود است.

Anti-Wear (AW) و تحمل بار ضربه‌ای

افزودنی‌های ضدسایش (اغلب مبتنی بر ZDDP یا فرمولاسیون‌های Ashless) از سایش پمپ‌های پیستونی محوری/شعاعی و شیرهای کنترل در لحظات شوک بار محافظت می‌کنند. برای وینچ و جرثقیل عرشه که با فشار بالا و تغییرات ناگهانی دبی کار می‌کنند، انتخاب سیال با آزمون‌های موفق Vickers/Denison و پایداری برشی بالا توصیه می‌شود.

کنترل کف و آزادسازی هوا

کف بیش‌ از حد موجب تراکم‌پذیری سیال، تاخیر پاسخ و کاویتاسیون می‌شود. روغن مناسب باید زمان آزادسازی هوای پایین (Air Release) و کف‌زایی کنترل‌شده در آزمون‌های استاندارد داشته باشد. در سیستم‌های با مخزن کم‌حجم یا بازگشت تلاطمی، این ویژگی حیاتی است.

Demulsibility و مدیریت آب

وقتی آب وارد سیستم می‌شود، دو رویکرد کلی وجود دارد: ۱) روغن‌های Demulsifying (مانند HVLP) که آب را سریع جدا می‌کنند تا بتوان آن را از کف مخزن درین کرد؛ ۲) روغن‌های Detergent/Dispersant (مانند HLPD) که مقادیر اندک آب را به‌صورت امولسیون ریز نگه می‌دارند تا از تشکیل «جیب‌های آب آزاد» جلوگیری و امکان خروج تدریجی از طریق فیلتراسیون و سرویس فراهم شود. انتخاب بین این دو به الگوی آلودگی آب و دسترس‌پذیری سرویس بستگی دارد.

مدیریت دما و انتخاب گرید مناسب (ISO VG 46/68)

انتخاب گرید ویسکوزیته باید بر مبنای دمای محیط، دمای کاری و طراحی پمپ/سوپاپ انجام شود. هدف این است که ویسکوزیته سیال در ورودی پمپ در دمای عملیاتی در بازه‌ای بماند که روانکاری هیدرودینامیک و کارایی حجمی را هم‌زمان تأمین کند.

• گریدهای متداول عرشه: ISO VG 46 و ISO VG 68. در هوای گرم جنوب و بارهای شوک‌دار، VG 68 معمولاً فیلم قوی‌تری ایجاد می‌کند.
• HVLP با VI بالا باعث می‌شود ویسکوزیته در گرمای بعدازظهر افت شدید نداشته باشد و در سردی صبح نیز بیش از حد سفت نشود؛ این تعادل از سوت پمپ و کاویتاسیون جلوگیری می‌کند.
• هدف قاعده‌مند: ویسکوزیته عملیاتی در پمپ (در دمای کاری) معمولاً باید در حدود 13–20 cSt باقی بماند. این مقدار بسته به توصیه OEM تغییر می‌کند.
• ایران-محور: برای شناورهای فعال در بندرعباس، بوشهر و چابهار که میانگین دمای محیط بالا و اشعه خورشید شدید است، HVLP 68 یا HLPD 68 گزینه‌ای امن‌تر از 46 است؛ مگر اینکه سازنده یا شرایط راه‌اندازی سرد، خلاف آن را توصیه کند.

اگر ناچار به استارت‌های مکرر و بارگذاری ناگهانی هستید، از سیالات با «پایداری برشی» بالا استفاده کنید تا ویسکوزیته در اثر برش و دما افت نکند. در صورت تردید یا نیاز به تامین مطمئن، از تیم موتورازین مشاوره بگیرید.

فیلتراسیون و پایش آلودگی؛ هدف کد ISO 4406

نمک، ذرات زنگ و قطرات آب رایج‌ترین آلاینده‌های عرشه‌اند. راهبرد فیلتراسیون باید برای کنترل هم‌زمان ذرات و رطوبت طراحی شود:

• هدف تمیزی: برای سیستم‌های وینچ و جرثقیل عمومی، رسیدن به 18/16/13 یا بهتر (ISO 4406) معمولاً توصیه می‌شود؛ الزامات دقیق را از OEM بگیرید.
• درگاه مکش و برگشت: فیلتر برگشت 10–25 میکرون با Beta ≥ 200 و فیلتر فشار 6–10 میکرون (در صورت وجود سروو) پیشنهاد می‌شود.
• حذف آب: استفاده از فیلترهای واتر-ابسوربنت، واحدهای Coalescing یا دی‌هیدراتور وکیومی در صورت آلودگی مزمن.
• تنفس مخزن: درایر دسیکنت برای جلوگیری از «نفس کشیدن» مرطوب؛ سیگنال تغییر رنگ نشان‌دهنده تعویض است.
• پایش دوره‌ای: آزمون ذرات ISO 4406، آب کل (مثلاً کارل‌فیشر)، ویسکوزیته و شاخص آلودگی آهنی؛ پایش دمای برگشت و DP فیلتر.

فواصل نمونه‌برداری را بر اساس شدت کار تنظیم کنید: در فصل صید سنگین یا گرمای تابستان، نمونه‌گیری ماهانه یا هر 250–500 ساعت کار منطقی است.

علائم خرابی و تفسیر آن‌ها: کندی وینچ، سوت پمپ، کاویتاسیون

شناخت سریع علائم و اقدام به‌موقع، از خرابی‌های پرهزینه جلوگیری می‌کند:

• کندی وینچ یا لرزش در بالا/پایین: احتمال کف‌زنی، هواگیری ضعیف یا افت ویسکوزیته در گرما. بررسی سطح روغن، نشتی مکش و سالم‌بودن ضدکف.
• سوت یا جیغ پمپ: نشانه کاویتاسیون یا ورود هوا؛ فیلتر مکش، اتصالات شل، دمای بیش از حد و گرید نامناسب را بررسی کنید.
• کف پایدار و شیری‌شدن روغن: وجود آب یا افزودنی ناسازگار؛ نمونه‌گیری و در صورت لزوم دمولسیفای کردن/تعویض جزئی.
• داغ‌کردن غیرعادی: گرانروی پایین، رادیاتور روغن ناکافی، یا شیرهای گیرکرده. پاک‌سازی و تنظیم فشار/دبی.
• استارت سنگین در صبح: گرانروی بیش از حد یا آلودگی گل‌آلود؛ انتخاب گرید مناسب‌تر یا گرمایش اولیه ملایم.

در هر یک از این حالات، اول شرایط ایمنی را برقرار کرده، سپس با اندازه‌گیری دما، فشار، صدای پمپ و کد تمیزی، علت را ریشه‌یابی کنید.

ملاحظات محیط دریایی: آب‌نمک، خوردگی و سازگاری آب‌بندی

آب‌نمک با رسانایی بالا و خاصیت خورنده، تهدید دائمی سیستم‌های هیدرولیک عرشه است. انتخاب روغنی با مهارکننده‌های زنگ‌زدگی مؤثر (آزمون‌های زنگ ASTM D665 روش A/B) و خوردگی مس پایین (ASTM D130، ترجیحاً 1a) ضروری است.

• سازگاری با آب‌بندی: NBR، HNBR و FKM در دریایی رایج‌اند. روغن باید با الاستومرهای موجود سازگار باشد؛ تغییر فرمولاسیون بدون بررسی می‌تواند تورم/انقباض آب‌بند ایجاد کند.
• فلزات زرد: اگر برنج/برنز حساس دارید، از سیالات AW با سازگاری تضمین‌شده (گاه فرمول‌های Ashless) استفاده کنید.
• محیط جنوب ایران: تابش شدید و پاشش مداوم؛ انتخاب روغنی با پایداری اکسیداسیون بالا (TOST) و کنترل وارنیش توصیه می‌شود.
• ورود دوره‌ای آب: در سیستم‌های با امکان درین مؤثر، HVLP دمولسیفایر ارجح است؛ در شناورهایی با دسترسی محدود، HLPD می‌تواند آب اندک را امن نگه دارد تا زمان سرویس.

برای تامین مطمئن و مشاوره در بنادر جنوبی، صفحه روغن صنعتی در بندرعباس مرجع خوبی برای شروع هماهنگی‌های تامین است.

استانداردها و سازگاری با OEM؛ انتخاب مطمئن برند و فرمولاسیون

برای سیستم‌های حساس و پرفشار، تنها به عنوان تجاری بسنده نکنید؛ برگه‌های فنی و تطابق با استانداردها را بررسی کنید:

• DIN 51524-2 (HLP) و DIN 51524-3 (HVLP): پایه انتخاب. HVLP یعنی شاخص گرانروی بالا و پایداری برشی بهتر.
• تأییدیه‌های OEM: Bosch Rexroth, Denison (HF-0/HF-1/HF-2), Eaton/Vickers. موفقیت در آزمون‌های پمپ و سروو نشانه کیفیت است.
• آزمون‌های کلیدی: پایداری برشی (ASTM D5621)، کف‌زایی (ASTM D892)، آزادسازی هوا (ASTM D3427)، اکسیداسیون (TOST)، زنگ/خوردگی (ASTM D665/D130).
• سازگاری اختلاط: از ترکیب بی‌برنامه HVLP و HLPD پرهیز کنید؛ افزودنی‌ها ممکن است تداخل کرده و کف/ته‌نشست ایجاد کنند.

برای انتخاب گرید، برند و تحویل سریع به کشتی، همکاری با تامین‌کننده‌ای که شبکه توزیع دریایی دارد اهمیت دارد. فهرست محصولات دسته روغن صنعتی می‌تواند نقطه شروع مقایسه فنی باشد.

برنامه نگهداری؛ چک‌لیست عملیاتی عرشه

یک برنامه ساده اما منظم، تفاوت میان توقف ناگهانی و عملکرد پایدار را رقم می‌زند:

• سطح: هر شیفت سطح روغن را در حالت نرمال‌سازی فشار/دما چک کنید.
• نشتی: اتصالات مکش و فشار، اورینگ‌ها و هوزها را بازدید چشمی کنید؛ نمک خشک‌شده نشانه لرزش و ریزنشتی است.
• دما: دمای برگشت و بدنه پمپ/موتور را پایش کنید؛ افزایش تدریجی را جدی بگیرید.
• نمونه‌گیری: براساس فصل کار، ماهانه یا هر 250–500 ساعت؛ آزمون ISO 4406 و آب کل.
• فیلتر: DP گیج را ثبت کنید؛ پیش از بای‌پس تعویض شود. از فیلترهای OEM یا معادل با Beta بالا استفاده کنید.
• تهویه: درایر دسیکنت و درپوش مخزن را تمیز نگه دارید؛ در صورت تغییر رنگ، تعویض کنید.
• یکنواختی روغن: از تاپ‌آپ با روغن نامشخص/متفاوت اجتناب کنید؛ در صورت اجبار، آزمایش سازگاری انجام دهید.
• پاکیزگی خارجی: شست‌وشوی دوره‌ای اطراف درپوش‌ها و هوزها برای کاهش ورودی ذرات و نمک.

نکته: هر تغییری در نویز پمپ، زمان پاسخ، یا بوی تند اکسیداسیون را ثبت کنید؛ این‌ها اغلب اولین نشانه‌های مشکل‌اند.

مطالعه موردی کوتاه: وینچ صید در خلیج فارس

یک شناور صید در خلیج فارس با مشکل کف‌زنی و کندی وینچ در ساعات گرم روبه‌رو بود. سیستم با HLP 46 کار می‌کرد و امکان درین آب محدود بود. پس از پایش، گردوغبار نمکی و آبِ معلق مشاهده شد. راهکار: تعویض مرحله‌ای به HLPD 68 با افزودنی ضدکف قوی، نصب فیلتر واتر-ابسوربنت در برگشت و درایر دسیکنت روی مخزن. نتیجه: کاهش کف، حذف سوت پمپ، بهبود سرعت وینچ در اوج گرما و رسیدن به تمیزی 18/16/13 ظرف دو چرخه سرویس. جمع‌بندی: تطبیق گرید و شیمی روغن با الگوی آلودگی و دمای واقعی عرشه، رمز پایداری است.

جمع‌بندی مفهومی: قدرت نرم و بی‌وقفه روی عرشه

هدف از انتخاب روغن هیدرولیک برای وینچ صید و جرثقیل عرشه، تضمین «قدرت نرم و بی‌وقفه» است؛ نیرویی که بدون لرزش و توقف ناگهانی، کار را پیش می‌برد. در محیط دریایی ایران، سه اصل را فراموش نکنید: ۱) مدیریت دما و انتخاب گرید درست (اغلب 68 برای گرمای جنوب)، ۲) تصمیم آگاهانه میان HVLP و HLPD بر پایه الگوی ورود آب، ۳) فیلتراسیون و پایش منظم با هدف ISO 4406. با رعایت این اصول و تکیه بر تامین مطمئن، هزینه‌های توقف و تعمیرات کاهش می‌یابد و ایمنی عملیات بالا می‌رود.

پرسش‌های متداول

HVLP 46 یا 68 برای جرثقیل عرشه در جنوب ایران بهتر است؟

در گرمای بالا و بارهای شوک‌دار، 68 معمولاً حاشیه ایمنی بیشتری نسبت به افت ویسکوزیته می‌دهد و فیلم روغن قوی‌تری می‌سازد. با این حال، اگر راه‌اندازی در دمای بسیار پایین یا اجزای بسیار حساس دارید، با توصیه OEM و آزمون میدانی تصمیم بگیرید.

در صورت ورود آب‌نمک، HVLP دمولسیفایر بهتر است یا HLPD دیترجنت؟

اگر می‌توانید آب را منظم درین کنید، HVLP با جدایش سریع آب کارآمد است. اگر درین ممکن نیست و ورود آب محدود اما اجتناب‌ناپذیر است، HLPD می‌تواند آب اندک را در تعلیق امن نگه دارد تا زمان سرویس. انتخاب را بر اساس الگوی آلودگی و امکانات سرویس انجام دهید.

کد ISO 4406 مناسب برای سیستم وینچ چیست؟

برای بسیاری از سیستم‌های عرشه، رسیدن به 18/16/13 یا بهتر هدف خوبی است؛ اما در حضور سرووها یا فشارهای بسیار بالا ممکن است به تمیزی بهتری نیاز باشد. برنامه نمونه‌گیری و فیلتراسیون را با توجه به توصیه سازنده تنظیم کنید.

کف زیاد و صدای جیغ پمپ را چگونه کنترل کنیم؟

ابتدا سطح و نشت مکش را بررسی کنید، سپس به گرید و افزودنی ضدکف روغن نگاه کنید. فیلتراسیون مناسب، آزادسازی هوای خوب و دمای کنترل‌شده بازگشت از عوامل کلیدی‌اند. در صورت آلوده‌بودن روغن به آب، حذف رطوبت را در اولویت قرار دهید.

می‌توان HVLP و HLPD را با هم مخلوط کرد؟

ترجیحاً خیر. اختلاط ممکن است باعث تداخل افزودنی‌ها، کف‌زایی، تغییر رفتار با آب و کاهش کارایی ضدسایش شود. در شرایط اضطرار، قبل از اختلاط، آزمایش سازگاری انجام دهید و پس از رفع وضعیت، تعویض کامل را برنامه‌ریزی کنید.

برای تامین سریع و مشاوره فنی در سراسر ایران، با تیم تخصصی موتورازین همراه شوید: فهرست روغن صنعتی و خدمات منطقه‌ای روغن صنعتی در بندرعباس. تامین مطمئن از موتورازین.