خودروهای برقی (EV) و هیبریدی با حذف احتراق داخلی، قواعد بازی روانکاری را عوض کرده‌اند. دیگر خبری از دوده، سوخت نسوخته و اسیدهای حاصل از احتراق نیست تا روغن موتور کلاسیک نقش «پاک‌کنندگی و خنثی‌سازی» را ایفا کند. در عوض، چالش‌های تازه‌ای مثل عایق‌کاری الکتریکی، خنک‌کاری سیم‌پیچ، کنترل NVH و سازگاری با مواد پلیمری به مرکز توجه آمده است. پاسخ این نیازها «روانکار مخصوص خودروهای برقی» است؛ سیالاتی مانند e-Axle Fluid که برای محرکه‌های یکپارچه موتور-اینورتر-گیربکس مهندسی شده‌اند.

در ناوگان‌های ترکیبی ایران (ICE+EV)، تصمیم‌گیری درباره انتخاب سیال و برنامه سرویس پیچیده می‌شود. اگر همچنان ناوگان شما شامل خودروهای درون‌سوز است، مرور «راهنمای انتخاب روغن موتور» به تفکیک گرید و شرایط کاربری می‌تواند گذار به نگهداشت EV را منطقی‌تر کند. برای خریدهای سازمانی نیز امکان «پخش روغن صنعتی» و تأمین سیالات تخصصی از مسیر رسمی، ریسک کیفی را کاهش می‌دهد.

در اقلیم ایران از گرمای جنوب تا گردوغبار مناطق مرکزی و ترافیک‌های سنگین شهری انتخاب صحیح سیال e-Axle و روغن گیربکس خودرو برقی، فاصله‌ای است میان پایداری عملیاتی و افزایش هزینه‌های پنهان. در ادامه، با زبان فنی و قابل اجرا به الزامات، تفاوت‌ها و چک‌لیست عملی برای اتوسرویس‌ها و ناوگان می‌پردازیم.

چرا روغن موتور کلاسیک در خودروهای برقی جواب نمی‌دهد؟

روغن موتور کلاسیک برای مدیریت محصولات احتراق، حفاظت از سطوح فلزی در حضور دوده و اسیدها، و روانکاری قطعاتی مانند رینگ و یاتاقان‌های تحت بار طراحی شده است. در خودرو برقی اما:

• هیچ احتراقی رخ نمی‌دهد؛ بنابراین پاک‌کنندگی دوده و کنترل اسیدها اولویت نیست.
• نیاز کلیدی، «هدایت الکتریکی بسیار پایین» و «Dielectric Strength» بالاست تا سیال، همزمان نقش عایق الکتریکی را ایفا کند و از قوس و تخلیه جزئی در نزدیکی سیم‌پیچ و اتصالات جلوگیری شود.
• پکیج افزودنی باید به‌گونه‌ای انتخاب شود که Copper Corrosion را به حداقل برساند؛ زیرا مس و لاک سیم‌پیچ‌ها در تماس یا مجاورت سیال قرار می‌گیرند.
• کنترل Foaming و هوادهی بحرانی است؛ کف، انتقال حرارت و عایق‌کاری را مختل می‌کند و نویز هیدرودینامیک را بالا می‌برد.

به زبان ساده: روغن موتور کلاسیک برای دما-بار-محیط EV بهینه نشده است و حتی ممکن است با افزایش هدایت الکتریکی، خطرات عملکردی ایجاد کند. بنابراین باید به سراغ خانواده سیالات اختصاصی محرکه برقی رفت.

سیال e-Axle: خنک‌کاری، عایق‌کاری و حفاظت از مس

e-Axle Fluid سیالی است که برای واحدهای یکپارچه موتور الکتریکی، اینورتر و گیربکس کاهنده توسعه یافته است. این سیال در نقاط مختلف ماژول به گردش در می‌آید و چند وظیفه را همزمان پوشش می‌دهد:

• خنک‌کاری سیم‌پیچ و استاتور: کاهش دمای سیم‌پیچ، بالا بردن عمر عایق و پایداری توان پیوسته. ویسکوزیته بهینه، انتقال حرارت و churning losses را متعادل می‌کند.
• عایق‌کاری الکتریکی: Dielectric Strength مناسب از تخلیه الکتریکی و آسیب به لاک سیم‌ها ممانعت می‌کند. هدایت‌پذیری پایین، مسیرهای نشتی جریان را کاهش می‌دهد.
• حفاظت از مس و آلیاژها: کنترل خوردگی مس (Copper Corrosion) و سازگاری با لاک سیم‌پیچ، بوش‌ها و شینه‌ها. افزودنی‌های نامناسب می‌توانند ایجاد خورندگی یا تغییر رنگ کنند.
• پایداری اکسیداسیون و کنترل برش: دورهای بالا و بارهای تغییرپذیر نیازمند مقاومت بالای برشی و اکسیداسیون است تا ویسکوزیته در سرویس پایدار بماند.

در شرایط داغ شهری ایران (به‌ویژه جنوب و فلات مرکزی)، ظرفیت دفع حرارت و کنترل کف اهمیت ویژه‌ای دارد؛ دمای بالا، اکسیداسیون را تسریع می‌کند و با ایجاد لاک و رسوب می‌تواند به NVH و راندمان ضربه بزند.

تفاوت e-Axle Fluid با ATF و روغن دنده سنتی

بسیاری تصور می‌کنند ATF یا روغن دنده GL-4/GL-5 می‌تواند جایگزین سیال e-Axle باشد. اما هدف‌گذاری فرمولاسیون آنها متفاوت است. ATF برای گیربکس‌های اتوماتیک با کلاچ‌های غوطه‌ور و مبدل گشتاور بهینه شده، درحالی‌که e-Axle عموماً فاقد کلاچ و نیازمند عایق‌کاری الکتریکی است. روغن دنده سنتی نیز برای تماس دندانه‌ها و فشارهای مرزی بسیار بالا طراحی شده اما پارامترهای الکتریکی و کنترل کفِ مرتبط با موتور الکتریکی را پوشش نمی‌دهد.

جدول زیر تفاوت‌های کلیدی را نشان می‌دهد:

نتیجه روشن است: ATF و روغن دنده سنتی، هرچند برای کاربرد خود عالی‌اند، اما معیارهای الکتریکی، حرارتی و NVH e-Axle را پوشش نمی‌دهند. استفاده از آنها در EV می‌تواند به کاهش راندمان، افزایش نویز و حتی آسیب عایقی منجر شود.

الزامات گیربکس کاهنده و بیرینگ‌های EV: NVH و ویسکوزیته

گیربکس کاهنده در e-Axle معمولاً تک‌سرعته و کامپکت است. اهداف روانکار در این بخش عبارت‌اند از:

• ویسکوزیته بهینه: توازن میان فیلم روغن پایدار و تلفات چرخشی کمتر. انتخاب اشتباه، یا به سایش مرزی منجر می‌شود یا راندمان را می‌کاهد.
• NVH پایین: انتخاب ویسکوزیته/افزودنی برای میرایی صدا و کاهش زوزه دنده (gear whine). کیفیت ضدکف، نقش مهمی در یکنواختی فیلم روغن و کاهش نویز دارد.
• افزودنی ضدسایش بدون افزایش هدایت: افزودنی‌های حاوی فلز یا گوگرد-فسفر باید با دقت انتخاب شوند تا Elastomer Compatibility و هدایت الکتریکی را برهم نزنند.
• Shear Stability: پایدار ماندن شاخص ویسکوزیته (VI) تحت برش‌های شدید و دمای بالا.

گریس‌های کم‌گشتاور برای یاتاقان چرخ EV

در یاتاقان‌های چرخ EV، گریس‌های Low-Torque/Low-Noise با پایه سنتتیک (PAO یا استر)، تغلیظ‌کننده پلی‌یوریا یا لیتیوم کمپلکس و روغن پایه با ویسکوزیته پایین، متداول‌اند. هدف، کاهش تلفات اصطکاکی و نویز غلتشی است. کنترل Oil Bleed و پایش micro-pitting در کاربری‌های شهری (ترمز/شتاب‌های مکرر) اهمیت دارد. انتخاب نادرست گریس می‌تواند به افزایش مصرف انرژی و صدای نامطلوب منجر شود.

سازگاری با پلیمرها و Elastomer Compatibility در محرکه برقی

در e-Axle، انواع الاستومرها (NBR، FKM، ACM) و مواد عایقی (لاک سیم‌پیچ، رزین‌ها) وجود دارد. سیال نامتناسب می‌تواند باعث تورم، انقباض، سخت‌شدن یا ترک‌خوردگی قطعات آب‌بند شود. الزامات کلیدی:

• Elastomer Compatibility: آزمون سازگاری با NBR/FKM/EPDM و لاک سیم‌پیچ‌ها؛ پیش از استفاده، داده سازنده سیال/خودرو بررسی شود.
• خنثی بودن شیمیایی: پرهیز از افزودنی‌هایی که لاک سیم‌ها یا چسب‌های ماژول را تضعیف می‌کنند.
• پایداری در برابر مس و آلومینیوم: جلوگیری از ایجاد رسوباتی که به رسانایی الکتریکی یا انتقال حرارت آسیب می‌زنند.

در اقلیم گردوغبار ایران، نفوذ ذرات ریز می‌تواند همراه با سیال، به سطوح آب‌بند آسیب بزند؛ بنابراین فیلتراسیون و آب‌بندی صحیح محفظه اهمیت مضاعف دارد.

مدیریت حرارتی موتور و باتری: سیالات کم‌هدایت و ضدرسوب

مدیریت حرارتی در EV فقط محدود به e-Axle نیست. باتری و اینورتر نیز به مدارهای خنک‌کاری قابل‌اعتماد نیاز دارند:

• خنک‌کاری باتری: معمولاً با مخلوط آب-گلیکول و بازدارنده‌های خوردگی/رسوب. سازگاری با آلومینیوم و پلیمرها ضروری است. در برخی طراحی‌های نوین، از سیال‌های دی‌الکتریک برای غوطه‌وری سلول‌ها استفاده می‌شود که به هدایت الکتریکی بسیار پایین نیاز دارند.
• خنک‌کاری اینورتر/الکترونیک قدرت: سیالاتی با پایداری حرارتی و دی‌الکتریک مناسب برای جلوگیری از تخلیه و ایجاد مسیری برای دفع حرارت.
• کنترل رسوب و آلودگی: آب سخت و آلودگی ذرات می‌تواند مسیرهای خنک‌کاری را مسدود کند. پایش هدایت الکتریکی و pH راهگشاست.

سناریوهای ایرانی: گرمای جنوب، ترافیک و گردوغبار

در خوزستان و بوشهر، دمای محیط می‌تواند از 45 درجه فراتر رود؛ سیال با اکسیداسیون پایدار و کنترل کف قوی انتخاب کنید. در تهران و کلان‌شهرها، توقف و حرکت‌های مداوم یعنی سیکل‌های حرارتی پی‌درپی؛ پایش NVH و آنالیز روغن برای تشخیص زودهنگام micro-pitting پیشنهاد می‌شود. در مناطق کویری، فیلتر و آب‌بندی محفظه e-Axle را در سرویس‌های دوره‌ای بررسی کنید. برای اطلاع از امکان تحویل در محل، نقشه پوشش سراسری موتورازین و جزییات تحویل در شهر شما و استان در دسترس است.

ریسک‌های پنهان: تریبوکرکینگ، Micro-pitting و فرسایش Additive

EVها با وجود قطعات کمتر متحرک، ریسک‌های خاص خود را دارند:

• تریبوکرکینگ (Tribocracking): شکست زنجیره‌های هیدروکربنی تحت برش شدید و نقاط داغ؛ نتیجه آن کاهش ویسکوزیته موضعی و تشکیل لاک است.
• فرسایش Additive در حضور جریان الکتریکی: میدان‌های الکتریکی می‌توانند روی پایداری فیلم جذب‌شده افزودنی‌ها اثر بگذارند و کارایی ضدسایش را کاهش دهند.
• Micro-pitting و EDM Pitting: جریان‌های سرگردان یا بارگذاری چرخه‌ای می‌تواند گودال‌های میکروسکوپی ایجاد کند؛ نتیجه، افزایش NVH و کاهش عمر بیرینگ/دنده است.
• هوادهی و Foaming: در مسیرهای عمودی/پیچیده e-Axle، کنترل ناکافی کف باعث افت انتقال حرارت و افزایش نویز می‌شود.

راهکار مشترک، انتخاب سیال معتبر e-Axle با مشخصات اعلامی سازنده خودرو، نگهداشت انضباطی و آنالیز دوره‌ای است. برای مرور مطالب تکمیلی و به‌روز، بخش محتوایی مجله موتورازین در دسترس شماست.

چک‌لیست اجرایی برای اتوسرویس‌ها و ناوگان

1. تشخیص پلتفرم: EV، HEV یا PHEV؟ شماره فنی سیال e-Axle/گیربکس را از مستندات سازنده استخراج کنید.
2. انتخاب سیال: به سراغ e-Axle Fluid با هدایت الکتریکی پایین، کنترل Copper Corrosion و Foaming بروید؛ از ATF/GL-5 به‌عنوان جایگزین عمومی استفاده نکنید.
3. گرید ویسکوزیته: بر اساس اقلیم شهر (گرمای جنوب، سرمای ارتفاعات) و توصیه OEM انتخاب کنید. تعادل میان NVH و راندمان حیاتی است.
4. برنامه سرویس: فواصل را مطابق توصیه سازنده یا سخت‌گیرانه‌تر در ناوگان شهری شلوغ تنظیم کنید. پس از آب‌بندی اولیه، بازبینی سطح و وضعیت کف انجام دهید.
5. آنالیز روغن: پایش مس، آلومینیوم، TAN، ویسکوزیته، شمارش ذرات و شاخص‌های اکسیداسیون/نیتراسیون. افزایش مس می‌تواند نشانه خوردگی یا فرسایش لاک سیم‌پیچ باشد.
6. NVH Baseline: الگوی نویز/لرزش اولیه ثبت و تغییرات آن پایش شود؛ افزایش ناگهانی می‌تواند علامت هوادهی یا micro-pitting باشد.
7. ایمنی ولتاژ بالا: آموزش نفرات (Lockout/Tagout)، ابزار عایق و PPE الزامی است. هرگز با سیال نامشخص وارد محفظه HV نشوید.
8. نظافت و فیلتراسیون: هنگام سرویس، از ورود گردوغبار جلوگیری و فیلتر/آب‌بند بررسی شود.
9. تأمین مطمئن: سیالات اصلی را از مسیر «پخش روغن صنعتی» معتبر تهیه کنید. برای ناوگان‌های ترکیبی، امکان فروش عمده روغن موتور نیز فراهم است.
10. لجستیک و پوشش: برای تحویل به‌موقع در شهر/استان خود از صفحه پوشش و تحویل موتورازین بازدید کنید.

پرسش‌های پرتکرار

آیا می‌توانم موقتاً از ATF در e-Axle استفاده کنم؟

توصیه نمی‌شود. ATF برای کلاچ‌های غوطه‌ور و مدار هیدرولیک بهینه شده است، نه برای عایق‌کاری الکتریکی و تماس مستقیم با سیم‌پیچ. استفاده موقت هم می‌تواند هدایت الکتریکی را بالا ببرد، کف ایجاد کند و به NVH و راندمان ضربه بزند. همواره از e-Axle Fluid مورد تأیید سازنده استفاده کنید.

فواصل تعویض سیال e-Axle چقدر است؟

وابسته به طراحی سازنده و شرایط بهره‌برداری است. در ناوگان شهری پرترافیک و اقلیم گرم، پایش دوره‌ای و کوتاه‌تر کردن بازه‌ها منطقی است. پس از سرویس اولیه، آنالیز روغن و ثبت NVH کمک می‌کند برنامه نگهداشت را دقیق تنظیم کنید.

چه سیالی برای خنک‌کاری باتری مناسب است؟

در اغلب پلتفرم‌ها، مخلوط آب-گلیکول با بازدارنده‌های خوردگی/رسوب به‌کار می‌رود. در طراحی‌های immersion، سیال دی‌الکتریک نیاز است که هدایت بسیار پایینی داشته باشد. الزامات OEM و سازگاری با آلومینیوم/پلیمرها را ملاک قرار دهید.

چگونه NVH را در EV کاهش دهیم؟

انتخاب ویسکوزیته بهینه، کنترل Foaming، سالم بودن بیرینگ‌ها و دقت مونتاژ دنده‌ها مؤثر است. e-Axle Fluid مناسب می‌تواند با بهبود میرایی هیدرودینامیک، زوزه دنده را کم کند. ثبت Baseline نویز و مقایسه دوره‌ای، تشخیص زودهنگام عیوب را ممکن می‌سازد.

در ناوگان ترکیبی ICE/EV چگونه خرید سیال را مدیریت کنیم؟

سرویس EV و ICE را از هم تفکیک کنید و برای هرکدام سیال تخصصی بگیرید. برای ICE به سراغ «راهنمای انتخاب روغن موتور» و برای EV مشخصات OEM را مبنا قرار دهید. تأمین یکپارچه از مسیر «پخش روغن صنعتی» هزینه و ریسک موجودی را کاهش می‌دهد.

اگر سیال e-Axle با آب یا گردوغبار آلوده شد چه کنیم؟

بلافاصله سیستم را متوقف، منشأ نشتی/ورود آلودگی را رفع و سیال را تعویض کنید. سپس فیلترها و آب‌بندها را بازبینی و آنالیز نمونه برای سنجش مس/اکسیداسیون انجام دهید. آلودگی می‌تواند هدایت الکتریکی را بالا برده و ریسک تخلیه را افزایش دهد.

مسیر عملی برای انتخاب و نگهداشت سیال در ایران

انتخاب سیال EV باید با توجه به اقلیم شهر، الگوی کاربری (تاکسی اینترنتی، سازمانی، شخصی) و مشخصات OEM انجام شود. نکات کلیدی شامل هدایت پایین، Dielectric Strength مناسب، کنترل Copper Corrosion و Foaming، سازگاری الاستومری و برنامه سرویس مبتنی بر آنالیز است. در ایران، با تنوع اقلیمی بالا، تمرکز بر مدیریت حرارت و فیلتراسیون در اولویت قرار دارد. برای دریافت مشاوره فنی و تأمین سازمانی، از کانال‌های رسمی موتورازین استفاده کنید.

جمع‌بندی کاربردی: روانکار صحیح، راندمان پایدار

خودروهای برقی قواعد تازه‌ای برای روانکاری تعریف کرده‌اند. سیال e-Axle باید همزمان عایق الکتریکی مطمئن، خنک‌کننده مؤثر و روانکار پایدار تحت برش و دمای بالا باشد. ATF و روغن دنده سنتی، اگرچه برای کاربرد خود بهینه‌اند، اما نیازهای کلیدی EV از Dielectric Strength تا کنترل Foaming و سازگاری با مس را به‌طور جامع پوشش نمی‌دهند.

در کاربری ایران، گرمای محیط، ترافیک و گردوغبار، اهمیت انتخاب سیال معتبر و نگهداشت انضباطی را دوچندان می‌کند. با پایش NVH، آنالیز نفتی دوره‌ای و آموزش ایمنی ولتاژ بالا، می‌توان عمر e-Axle و بیرینگ‌ها را افزایش داد و راندمان انرژی را پایدار نگه داشت. موتورازین در کنار شماست تا انتخاب، تأمین و سرویس را به فرایندی ساده، ایمن و اقتصادی تبدیل کند.

موتورازین مرجع تخصصی تأمین و توزیع روانکارهای خودرو و صنعت در سراسر ایران است. تیم فنی ما با شناخت پلتفرم‌های EV/HEV، سیالات سازگار با الزامات الکتریکی و حرارتی را پیشنهاد می‌دهد. برای خرید سازمانی و پروژه‌ای، از مسیر پخش روغن صنعتی اقدام کنید و وضعیت تحویل در شهر/استان خود را در پوشش سراسری ببینید. اگر ناوگان شما هنوز ترکیبی است، صفحات فروش عمده روغن موتور و دانشنامه موتورازین مگ راهنمای شما خواهند بود. همراه شما هستیم تا کیفیت روانکار، ایمنی و راندمان ناوگان‌تان تضمین شود.