مقدمه: نسل‌های API و الزامات آلایندگی

انتخاب روغن دیزل مناسب، به‌ویژه میان CI-4، CJ-4 و روغن دیزلی CK-4، برای عمر موتور و هزینه کل مالکیت در ناوگان‌های ایرانی حیاتی است. تفاوت نسل‌ها در پاسخ به قوانین آلایندگی و فناوری‌های پس‌پردازش دود تعریف شده و همین‌جا بحث CJ-4 vs CK-4 و «استاندارد روغن کامیون» مطرح می‌شود. اگر موتور شما EGR، DPF یا SCR دارد، باید علاوه بر ویسکوزیته، به سطح خاکستر (SAPS)، پایداری اکسیداسیون و مقاومت برشی نیز توجه کنید. چالش رایج ناوگان در ایران، تنوع کیفیت سوخت، بارهای سنگین، شیب‌های طولانی و دمای محیطی بالاست؛ راه‌حل، انتخاب استاندارد درست + بازه تعویض مبتنی بر آنالیز روغن و توصیه OEM است.

• نیاز: محافظت از موتور و سیستم‌های آلایندگی در شرایط سخت ایران
• چالش: انتخاب بین CI-4، CJ-4 و CK-4 با سوخت‌های متغیر و مسیرهای دشوار
• راه‌حل: تطبیق استاندارد و گرید با مدل موتور/تجهیزات آلایندگی و برنامه سرویس

CI-4/CJ-4/CK-4؛ مقایسه عملکرد (CJ-4 vs CK-4)

در ادامه، یک «جدول مقایسه» فشرده برای تصمیم‌گیری سریع آورده‌ایم. دقت کنید که تفسیر نهایی باید مطابق دفترچه موتور و تاییدیه OEM باشد.

نکات برجسته

• اگر DPF دارید، حداقل CJ-4 و ترجیحاً CK-4 را در نظر بگیرید.
• CK-4 معمولاً مقاومت بالاتری در برابر اکسیداسیون/برش تحت بار سنگین و دمای بالا نشان می‌دهد.
• برای موتورهای قدیمی بدون DPF، CI-4 هنوز قابل‌قبول است، اما CK-4 مزیت پاکیزگی و پایداری دارد.

سازگاری با EGR/DPF/SCR

فناوری‌های کنترل آلایندگی نیازهای متفاوتی برای روغن ایجاد می‌کنند:

• EGR: دوده و اسید بیشتر تولید می‌شود؛ روغن باید پایداری دوده و TBN کافی برای خنثی‌سازی اسیدها داشته باشد. CK-4 در کنترل غلظت دوده و پایداری برشی تحت بار مداوم عملکرد بهتری ارائه می‌دهد.
• DPF: به SAPS پایین نیاز دارد تا فیلتر نسوزد و دیرتر مسدود شود. CJ-4 و CK-4 برای این هدف طراحی شده‌اند.
• SCR: حساسیت کمتری به SAPS دارد، اما تمیزی موتور و پایداری اکسیداسیون مهم است تا کارایی کاتالیست حفظ شود.

اگر موتور شما DPF دارد، از روغن‌های با خاکستر سولفاته پایین و تاییدیه‌های سازنده (مثلاً Cummins, Volvo, MB, MAN) استفاده کنید. برای موتورهای EGR بدون DPF، سطح TBN و کنترل دوده اهمیت بیشتری دارد. در هر حالت، کیفیت سوخت و سبک کار (سربالایی، توقف‌وسیراه‌اندازی) بر انتخاب نهایی تاثیر می‌گذارد.

سناریوهای ایران: شیب، گرما، بار سنگین

در جاده‌های ایران با شیب‌های طولانی (شمال و غرب)، دمای بالا (جنوب و مرکز) و بارهای سنگین، روغن در معرض اکسیداسیون و برش شدید است. نکات انتخاب:

• گرمای محیطی بالا و بار سنگین: 15W-40 در CK-4 انتخاب متداول و مقاوم است؛ برای موتورهای جدید با تلرانس‌های تنگ، 10W-30 CK-4 با تایید OEM می‌تواند مصرف سوخت را بهبود دهد.
• کوهستان و سرمای فصلی: 5W-40 یا 5W-30 CK-4 تمام‌سنتتیک، استارت سرد بهتر و جریان روغن سریع‌تر را فراهم می‌کند.
• گردوغبار و توقف‌وحرکت: بر فیلتر هوا/سوخت و برنامه تعویض فیلتر روغن حساس باشید؛ نمونه‌برداری دوره‌ای از روغن به‌ویژه در معادن و پروژه‌ها توصیه می‌شود.

چالش‌ها

• تغییرات کیفیت سوخت در مسیرهای مختلف
• بار محوری بالا و کار در شیب‌های ممتد
• دماهای بالا و توقف‌وحرکت شهری

راه‌حل موتورازین

• پیشنهاد گرید CK-4 متناسب با اقلیم و شیوه بهره‌برداری
• تعریف بازه تعویض منعطف بر پایه آنالیز روغن مصرف‌شده
• تطبیق روغن با مدل موتور و تجهیزات آلایندگی

انتخاب بر اساس مدل موتور و سال ساخت

• بدون DPF (قدیمی‌تر): CI-4 قابل قبول است، اما CK-4 مزیت تمیزی و پایداری دارد. در صورت سوخت با گوگرد بالاتر، انتخاب روغن با TBN بالاتر و پایش کوتاه‌مدت توصیه می‌شود.
• دارای DPF (مدرن‌تر): حداقل CJ-4 و ترجیحاً CK-4 با SAPS کنترل‌شده. استفاده از CI-4 می‌تواند به گرفتگی DPF منجر شود.
• SCR: CJ-4 یا CK-4. CK-4 در کنترل اکسیداسیون و پایداری در بار بالا بهتر عمل می‌کند.
• تاییدیه‌های OEM: همواره API + تاییدیه سازنده (به‌عنوان مثال، Volvo VDS، MB 228.x، MAN M3xx) را ملاک قرار دهید.

اگر موتور شما در بازه گذار قرار دارد یا چند مدل مختلف در ناوگان دارید، CK-4 با تاییدیه‌های وسیع‌تر می‌تواند مدیریت انبار را ساده‌تر کند، مشروط به تایید OEM هر موتور.

برنامه‌ریزی سرویس و نمونه‌برداری روغن

برای بهینه‌سازی هزینه و افزایش اطمینان، برنامه سرویس را علمی تدوین کنید:

1. پایه‌گذاری بر توصیه OEM: بازه تعویض، ویسکوزیته و فیلتر.
2. نمونه‌برداری روغن مصرف‌شده (UOA): سنجش ویسکوزیته، دوده، TBN/TAN، فلزات سایش و آلودگی (سوخت/آب).
3. تنظیم بازه تعویض: اگر شاخص‌ها مناسب است، می‌توان بازه را به‌تدریج و با احتیاط بهینه کرد.
4. کنترل شرایط کار: در سربالایی‌های مستمر و بار مازاد، بازه‌ها را محافظه‌کارانه‌تر بگیرید.

نهایتاً، کیفیت فیلتر و سلامت سیستم خنک‌کاری، به‌اندازه خود روغن، بر نتیجه اثرگذار است. CK-4 معمولاً پایداری بیشتری برای مدیریت دوده و برش نشان می‌دهد، اما جایگزین نظارت و نگهداری اصولی نیست.

پیشنهادات CK-4 موتورازین

با توجه به تجربه تامین برای ناوگان‌های بین‌شهری، معدنی و شهری، پیشنهادهای عمومی زیر برای شروع انتخاب ارائه می‌شود (همواره تایید OEM را ملاک قرار دهید):

• کار سنگین و گرمای بالا: 15W-40 CK-4 با تاییدیه‌های چند OEM؛ تمرکز بر پایداری برشی و کنترل دوده.
• ناوگان مدرن با هدف بهبود مصرف سوخت: 10W-30 CK-4 در صورت تایید سازنده؛ توجه به HTHS و شرایط بار.
• اقلیم سرد/مسیرهای کوهستانی: 5W-40 CK-4 تمام‌سنتتیک برای استارت سرد و محافظت سریع.
• سوخت با گوگرد بالاتر از استاندارد: کنترل نزدیک با UOA و انتخاب روغن با ظرفیت قلیایی (TBN) مناسب؛ بازه تعویض محافظه‌کارانه‌تر.

فرم تطبیق روغن با مدل موتور/مسیر
برای دریافت پیشنهاد دقیق CK-4 متناسب با موتور، مسیر و بار، فرم تطبیق موتورازین را پر کنید:

• اطلاعات موردنیاز: مدل/سال موتور، وجود EGR/DPF/SCR، ویسکوزیته پیشنهادی OEM، کیفیت سوخت مسیر، بار و شیب غالب.

جمع‌بندی

اگر ناوگان شما ترکیبی از موتورهای دارای DPF/SCR و مسیرهای سخت ایران را پوشش می‌دهد، CK-4 در اکثر موارد بهترین نقطه شروع است: با حفظ سازگاری گسترده، پایداری اکسیداسیون/برشی بهتر و کنترل دوده مناسب. برای ناوگان‌های قدیمی‌تر بدون DPF، CI-4 قابل استفاده است، اما ارتقا به CK-4 می‌تواند تمیزی و پایداری بیشتری بدهد. CJ-4 همچنان انتخاب ایمن برای موتورهای DPF است، اما زمانی که تاییدیه OEM موجود باشد، CK-4 مزیت‌های بیشتری ارائه می‌کند. تصمیم نهایی را با توجه به تاییدیه سازنده، کیفیت سوخت و نتایج آنالیز روغن اتخاذ کنید.

پرسش‌های متداول

1-بازه تعویض روغن با CK-4 چقدر است؟

بازه تعویض مستقیماً به توصیه OEM، کیفیت سوخت، نوع مسیر و نتایج آنالیز روغن بستگی دارد. CK-4 معمولاً در برابر اکسیداسیون و برش مقاوم‌تر است و در شرایط مناسب می‌تواند انعطاف بیشتری ایجاد کند، اما افزایش بازه تعویض باید تدریجی و مبتنی بر نمونه‌برداری (UOA) باشد. هرگونه تغییر بدون داده می‌تواند ریسک تشکیل رسوب، افزایش ویسکوزیته یا آسیب DPF را بالا ببرد.

2-سوخت با گوگرد بالاتر چه تاثیری دارد؟

گوگرد بالاتر، اسید و دوده بیشتری در کارکرد تولید می‌کند و TBN روغن را سریع‌تر مصرف می‌کند. در این شرایط انتخاب روغن با ظرفیت قلیایی مناسب و پایش دوره‌ای TBN/TAN اهمیت دارد. ممکن است ناچار به کوتاه‌تر کردن بازه تعویض شوید. استفاده از CJ-4/CK-4 با SAPS کنترل‌شده برای حفاظت از DPF حیاتی است، اما مدیریت بازه و فیلتر نقش تعیین‌کننده دارد.

3-آیا می‌توان CK-4 را با CJ-4 یا CI-4 مخلوط کرد؟

اختلاط اضطراری بین دسته‌های API معمولاً موتور را از کار نمی‌اندازد، اما بهترین عملکرد زمانی است که از یک سطح کیفیت و حتی ترجیحاً یک برند/سری ثابت استفاده شود. اختلاط می‌تواند مزایای فرمولاسیون CK-4 (مثل پایداری اکسیداسیون) را کاهش دهد. در صورت اجبار، در اولین فرصت روغن را تخلیه و با محصول سازگار جایگزین کنید و سطح/رنگ روغن و فیلتر را رصد کنید.

4-هزینه CK-4 نسبت به CI-4/CJ-4 چگونه توجیه می‌شود؟

هرچند قیمت هر لیتر CK-4 ممکن است بالاتر باشد، اما پایداری شیمیایی/مکانیکی بهتر، کاهش رسوب و محافظت از تجهیزات آلایندگی می‌تواند هزینه توقف، تعمیرات و مصرف را در درازمدت کاهش دهد. توجیه اقتصادی باید با داده‌های ناوگان شما (مصرف، خرابی، نتایج UOA و بازه سرویس) سنجیده شود. موتورازین می‌تواند الگوی TCO را برای مسیرها و بارهای شما محاسبه و پیشنهاد عملی ارائه کند.